Nhung Phan
Intern Writer
Nhiều người ở Mỹ và châu Âu gần đây tỏ ra bất ngờ khi các mô hình AI như DeepSeek R1 hay MiniMax M1 của Trung Quốc đạt được những kết quả sánh ngang, thậm chí vượt qua một số đối thủ phương Tây. Tuy nhiên, nếu nhìn kỹ vào nền tảng mà Trung Quốc đã xây dựng suốt cả một thập kỷ, thì kết quả này không hề bất ngờ.
Việc Trung Quốc duy trì đà tiến bộ đều đặn trong AI tạo sinh, bất chấp lệnh cấm xuất khẩu chip của Mỹ, không phải nhờ vào bước nhảy vọt bất ngờ mà là thành quả của chiến lược dài hạn, đầu tư có hệ thống và tinh thần công nghệ ăn sâu vào văn hóa xã hội.
Trong bối cảnh bị Mỹ cấm tiếp cận các chip cao cấp như Nvidia A100 và H100, nhiều công ty Trung Quốc như DeepSeek vẫn tạo được dấu ấn bằng cách tối ưu hóa mọi mặt, từ kiến trúc mô hình đến chi phí. Mô hình DeepSeek R1 được huấn luyện trên khoảng 2.000 GPU H800 với kinh phí chỉ 5,6 triệu USD, tương đương khoảng 140 tỷ đồng. Đây là con số rất thấp nếu so với mức đầu tư của các mô hình tương đương ở phương Tây.
Thay vì phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài, Trung Quốc đã chủ động tích trữ chip trước khi lệnh cấm có hiệu lực, đồng thời đầu tư mạnh vào thiết kế chip trong nước. Huawei phát triển dòng chip Ascend, trong khi SMIC tập trung sản xuất chip bằng công nghệ DUV – một giải pháp tuy không tối tân bằng EUV nhưng không bị kiểm soát xuất khẩu từ phương Tây và vẫn đủ dùng cho các bài toán AI.
Ngoài yếu tố phần cứng, các công ty như DeepSeek còn đẩy mạnh sử dụng mã nguồn mở. Việc phát hành các mô hình theo giấy phép mở như MIT không chỉ giúp mở rộng hợp tác trong nước và quốc tế mà còn tạo môi trường phát triển linh hoạt hơn. Đây cũng là chiến lược nhằm giảm phụ thuộc vào các nền tảng đám mây hoặc API do Mỹ kiểm soát.
Từ một góc nhìn khác, chính các lệnh kiểm soát xuất khẩu đã thúc đẩy sự sáng tạo. Các kỹ sư AI Trung Quốc buộc phải tối ưu hiệu suất theo đơn vị chi phí, điện năng hoặc GPU. Kết quả là thay vì làm chậm đà phát triển, lệnh cấm lại khiến hệ sinh thái AI của Trung Quốc trở nên bền vững và độc lập hơn.
Ở Thâm Quyến và nhiều thành phố công nghệ khác, mô hình phát triển AI gắn liền với chuỗi cung ứng phần cứng và hệ sinh thái phần mềm, giúp rút ngắn thời gian từ ý tưởng đến sản phẩm. Việc các nhà nghiên cứu mô hình, nhà thiết kế thiết bị và đơn vị ứng dụng cùng làm việc trong không gian gần nhau giúp quá trình phản hồi và triển khai diễn ra nhanh chóng, giảm thiểu độ trễ.
Khác với nhiều nơi đang bị chi phối bởi tâm lý hoài nghi công nghệ, xã hội Trung Quốc duy trì một thái độ tích cực rõ rệt. Kỹ sư và nhà nghiên cứu AI được công nhận về mặt xã hội. Trẻ em học lập trình từ sớm. Chính quyền địa phương tổ chức các chiến dịch giáo dục công nghệ để nâng cao nhận thức cho người dân. Sự lạc quan đó không đồng nghĩa với sự buông lỏng. Ngược lại, Trung Quốc có một hệ thống giám sát và kiểm soát nội dung AI được đánh giá là chặt chẽ và minh bạch, với quy trình đăng ký chi tiết và hướng dẫn kỹ thuật rõ ràng.
Cũng không thể bỏ qua vai trò của sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, học thuật và doanh nghiệp. Nhiều công ty AI hàng đầu ở Trung Quốc như Zhipu AI hay Baichuan xuất thân từ các phòng nghiên cứu tại đại học, được hỗ trợ vốn từ các quỹ nhà nước và kết nối luôn với các khu phát triển kinh tế địa phương. Quỹ hạ tầng mới, vốn được triển khai từ cuối thập niên 2010, ưu tiên rót vốn vào các lĩnh vực như hạ tầng tính toán, chip AI và dịch vụ đám mây. Mô hình này cho phép các dự án dài hơi tiếp tục phát triển ngay cả khi thị trường tư nhân gặp khó khăn hoặc tỷ suất lợi nhuận chưa rõ ràng.
Song song với hỗ trợ từ nhà nước, môi trường cạnh tranh khốc liệt giữa các công ty như MiniMax, DeepSeek, Moonshot AI hay iFlyTek cũng là động lực khiến tốc độ cải tiến và triển khai diễn ra nhanh chóng. Các công ty này không chỉ cạnh tranh về công nghệ mà còn về khả năng ứng dụng thực tế, khả năng mở rộng thị trường và sức hút đối với cộng đồng phát triển.
Việc phối hợp hiệu quả giữa nghiên cứu, thị trường và chính sách không phải không có rủi ro. Trong một số lĩnh vực nhạy cảm, nó có thể dẫn đến sự đồng nhất về tư duy hoặc hạn chế không gian thử nghiệm. Tuy nhiên, riêng với lĩnh vực AI tạo sinh, sự gắn kết này đã giúp Trung Quốc chuyển hóa các đột phá công nghệ thành sản phẩm ở quy mô xã hội với tốc độ đáng kể. (weforum)
Khi chip bị kiểm soát, Trung Quốc chọn tối ưu và tự lực
Từ năm 2017, Trung Quốc đã xác định AI là ưu tiên chiến lược quốc gia với kế hoạch “Phát triển trí tuệ nhân tạo thế hệ tiếp theo” do Quốc vụ viện ban hành. Kế hoạch này được cụ thể hóa bằng hàng loạt chính sách địa phương, quỹ đầu tư nhà nước và các cơ chế pháp lý thử nghiệm cho phép các công ty AI vận hành trong môi trường linh hoạt. Nhờ đó, đến năm 2022, Trung Quốc nộp số lượng bằng sáng chế liên quan đến AI nhiều gấp bốn lần Mỹ và nhanh chóng rút ngắn khoảng cách về nghiên cứu học thuật.Trong bối cảnh bị Mỹ cấm tiếp cận các chip cao cấp như Nvidia A100 và H100, nhiều công ty Trung Quốc như DeepSeek vẫn tạo được dấu ấn bằng cách tối ưu hóa mọi mặt, từ kiến trúc mô hình đến chi phí. Mô hình DeepSeek R1 được huấn luyện trên khoảng 2.000 GPU H800 với kinh phí chỉ 5,6 triệu USD, tương đương khoảng 140 tỷ đồng. Đây là con số rất thấp nếu so với mức đầu tư của các mô hình tương đương ở phương Tây.
Thay vì phụ thuộc vào nguồn lực bên ngoài, Trung Quốc đã chủ động tích trữ chip trước khi lệnh cấm có hiệu lực, đồng thời đầu tư mạnh vào thiết kế chip trong nước. Huawei phát triển dòng chip Ascend, trong khi SMIC tập trung sản xuất chip bằng công nghệ DUV – một giải pháp tuy không tối tân bằng EUV nhưng không bị kiểm soát xuất khẩu từ phương Tây và vẫn đủ dùng cho các bài toán AI.
Ngoài yếu tố phần cứng, các công ty như DeepSeek còn đẩy mạnh sử dụng mã nguồn mở. Việc phát hành các mô hình theo giấy phép mở như MIT không chỉ giúp mở rộng hợp tác trong nước và quốc tế mà còn tạo môi trường phát triển linh hoạt hơn. Đây cũng là chiến lược nhằm giảm phụ thuộc vào các nền tảng đám mây hoặc API do Mỹ kiểm soát.
Từ một góc nhìn khác, chính các lệnh kiểm soát xuất khẩu đã thúc đẩy sự sáng tạo. Các kỹ sư AI Trung Quốc buộc phải tối ưu hiệu suất theo đơn vị chi phí, điện năng hoặc GPU. Kết quả là thay vì làm chậm đà phát triển, lệnh cấm lại khiến hệ sinh thái AI của Trung Quốc trở nên bền vững và độc lập hơn.
Khả năng phổ cập công nghệ và văn hóa lạc quan là nền tảng vững chắc
Một thế mạnh ít được nhắc đến của Trung Quốc là khả năng triển khai công nghệ mới trên quy mô rộng với tốc độ nhanh. Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) không chỉ tồn tại trong phòng thí nghiệm mà đã được ứng dụng thực tế ở nhiều lĩnh vực, từ chăm sóc khách hàng, dịch thuật văn bản, giáo dục cho đến y tế. Hàng trăm mô hình AI đã được đăng ký và công khai trong cơ sở dữ liệu do Cục Quản lý không gian mạng Trung Quốc (CAC) quản lý. Việc bắt buộc khai báo về cấu trúc mô hình, nguồn dữ liệu huấn luyện và cơ chế an toàn tạo ra mức độ minh bạch mà nhiều nước phương Tây vẫn chưa có.Ở Thâm Quyến và nhiều thành phố công nghệ khác, mô hình phát triển AI gắn liền với chuỗi cung ứng phần cứng và hệ sinh thái phần mềm, giúp rút ngắn thời gian từ ý tưởng đến sản phẩm. Việc các nhà nghiên cứu mô hình, nhà thiết kế thiết bị và đơn vị ứng dụng cùng làm việc trong không gian gần nhau giúp quá trình phản hồi và triển khai diễn ra nhanh chóng, giảm thiểu độ trễ.
Khác với nhiều nơi đang bị chi phối bởi tâm lý hoài nghi công nghệ, xã hội Trung Quốc duy trì một thái độ tích cực rõ rệt. Kỹ sư và nhà nghiên cứu AI được công nhận về mặt xã hội. Trẻ em học lập trình từ sớm. Chính quyền địa phương tổ chức các chiến dịch giáo dục công nghệ để nâng cao nhận thức cho người dân. Sự lạc quan đó không đồng nghĩa với sự buông lỏng. Ngược lại, Trung Quốc có một hệ thống giám sát và kiểm soát nội dung AI được đánh giá là chặt chẽ và minh bạch, với quy trình đăng ký chi tiết và hướng dẫn kỹ thuật rõ ràng.
Cũng không thể bỏ qua vai trò của sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, học thuật và doanh nghiệp. Nhiều công ty AI hàng đầu ở Trung Quốc như Zhipu AI hay Baichuan xuất thân từ các phòng nghiên cứu tại đại học, được hỗ trợ vốn từ các quỹ nhà nước và kết nối luôn với các khu phát triển kinh tế địa phương. Quỹ hạ tầng mới, vốn được triển khai từ cuối thập niên 2010, ưu tiên rót vốn vào các lĩnh vực như hạ tầng tính toán, chip AI và dịch vụ đám mây. Mô hình này cho phép các dự án dài hơi tiếp tục phát triển ngay cả khi thị trường tư nhân gặp khó khăn hoặc tỷ suất lợi nhuận chưa rõ ràng.
Song song với hỗ trợ từ nhà nước, môi trường cạnh tranh khốc liệt giữa các công ty như MiniMax, DeepSeek, Moonshot AI hay iFlyTek cũng là động lực khiến tốc độ cải tiến và triển khai diễn ra nhanh chóng. Các công ty này không chỉ cạnh tranh về công nghệ mà còn về khả năng ứng dụng thực tế, khả năng mở rộng thị trường và sức hút đối với cộng đồng phát triển.
Việc phối hợp hiệu quả giữa nghiên cứu, thị trường và chính sách không phải không có rủi ro. Trong một số lĩnh vực nhạy cảm, nó có thể dẫn đến sự đồng nhất về tư duy hoặc hạn chế không gian thử nghiệm. Tuy nhiên, riêng với lĩnh vực AI tạo sinh, sự gắn kết này đã giúp Trung Quốc chuyển hóa các đột phá công nghệ thành sản phẩm ở quy mô xã hội với tốc độ đáng kể. (weforum)
