Có những bộ óc không chỉ sống trước thời đại của mình, mà còn gửi thư cho tương lai. Leonardo da Vinci là một trường hợp như vậy. Khi châu Âu còn chìm trong dịch bệnh, da Vinci đã nghĩ ra thành phố mà hôm nay ta vẫn đang theo đuổi.
Leonardo da Vinci thường được nhắc đến như một thiên tài hội họa, nhưng nếu chỉ nhìn ông qua Mona Lisa hay Bữa tiệc ly cuối cùng thì vẫn chưa đủ. Ít người để ý rằng, từ hơn 500 năm trước, da Vinci đã suy nghĩ rất sâu về một vấn đề đến nay nhân loại vẫn còn loay hoay giải quyết: quy hoạch đô thị và cách con người chung sống bền vững trong thành phố.
Sau trận dịch hạch kinh hoàng ở Milan vào khoảng năm 1486, khi gần một nửa dân số thiệt mạng, da Vinci bắt đầu đặt câu hỏi căn bản: vì sao thành phố lại trở thành nơi dịch bệnh, ô nhiễm và hỗn loạn dễ bùng phát đến vậy. Từ đó, ông phác thảo ý tưởng về một “thành phố lý tưởng”, không chỉ đẹp mà còn phải vận hành hợp lý, sạch sẽ và an toàn cho con người.
Trong tầm nhìn của da Vinci, thành phố không phát triển theo kiểu chen chúc và chồng chất. Ông đề xuất một cấu trúc nhiều tầng, trong đó các tầng trên dành cho sinh hoạt, đi bộ và không gian sống yên tĩnh, còn các tầng dưới dành cho giao thông, vận chuyển hàng hóa, dịch vụ và sản xuất. Cách tách dòng người và dòng hàng này nghe rất quen thuộc với đô thị hiện đại, nhưng vào thế kỷ 15, đó là một ý tưởng cực kỳ táo bạo.
Nước giữ vai trò trung tâm trong quy hoạch của da Vinci. Ông thiết kế hệ thống kênh đào nhân tạo chạy xuyên suốt thành phố, có âu thuyền và hồ điều tiết để kiểm soát mực nước. Những kênh này vừa phục vụ giao thông, vừa giúp thoát nước, giảm ô nhiễm và cải thiện vệ sinh đô thị. Ở thời đại mà cống rãnh lộ thiên và nước thải chảy ngay trên phố vẫn là chuyện bình thường, tư duy này cho thấy da Vinci đã hiểu rất rõ mối liên hệ giữa hạ tầng, môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Ông cũng quan tâm đến những chi tiết tưởng chừng nhỏ nhưng lại mang tính sống còn. Da Vinci cho rằng chiều rộng của đường phố nên tương ứng với chiều cao của nhà cửa xung quanh. Cách thiết kế này giúp ánh sáng và không khí lưu thông tốt hơn, đồng thời giảm nguy cơ sập đổ khi xảy ra động đất. Ngày nay, nguyên tắc này vẫn được áp dụng trong nhiều đô thị tại Italy và châu Âu, như một tiêu chuẩn an toàn gần như hiển nhiên.
Điều đáng chú ý là da Vinci không chỉ nghĩ như một kiến trúc sư, mà như một kỹ sư hệ thống. Ông nhìn thành phố như một cơ thể sống, nơi giao thông, nước, con người, hàng hóa và không gian phải phối hợp nhịp nhàng. Chính sự kết hợp giữa kiến trúc và kỹ thuật này làm nên tính độc đáo trong tư duy đô thị của ông, khác hẳn với phần lớn các thành phố Trung Cổ chật hẹp, ngoằn ngoèo và thiếu quy hoạch.
Dù chịu ảnh hưởng từ các đô thị La Mã cổ đại, nhưng trước da Vinci, chưa từng có một mô hình thành phố hiện đại, gọn gàng và được thiết kế đồng bộ từ đầu đến cuối. Phải đến thế kỷ 19, nhiều ý tưởng của ông mới bắt đầu được hiện thực hóa, tiêu biểu là cuộc cải tạo Paris dưới thời Napoleon III do Haussmann thực hiện, với việc phân tầng chức năng đô thị, mở rộng đại lộ, cải thiện thông gió và hạ tầng.
Ngày nay, khi thế giới đối mặt với khủng hoảng khí hậu, đô thị hóa quá mức và ô nhiễm môi trường, những suy nghĩ của da Vinci bỗng trở nên thời sự một cách đáng kinh ngạc. Nhiều nhà quy hoạch hiện đại cho rằng thành phố nên phát triển theo chiều cao thay vì mở rộng tràn lan, cần tích hợp hệ thống nước, không gian xanh và hạ tầng giao thông hiệu quả để sử dụng tài nguyên bền vững hơn. Đó chính là những điều da Vinci đã đặt nền móng từ hơn 5 thế kỷ trước.
Leonardo da Vinci không xây dựng được thành phố lý tưởng của mình vì giới hạn kỹ thuật và chi phí thời đó. Nhưng về mặt tư duy, ông đã đi trước thời đại rất xa. Khi nhìn lại, người ta nhận ra rằng nhiều bài học quy hoạch đô thị ngày nay thực chất là đang học lại từ một bộ óc Phục Hưng, người đã sớm hiểu rằng cách chúng ta xây dựng thành phố sẽ quyết định cách chúng ta sống, khỏe mạnh và tồn tại lâu dài trong đó.
Leonardo da Vinci thường được nhắc đến như một thiên tài hội họa, nhưng nếu chỉ nhìn ông qua Mona Lisa hay Bữa tiệc ly cuối cùng thì vẫn chưa đủ. Ít người để ý rằng, từ hơn 500 năm trước, da Vinci đã suy nghĩ rất sâu về một vấn đề đến nay nhân loại vẫn còn loay hoay giải quyết: quy hoạch đô thị và cách con người chung sống bền vững trong thành phố.
Sau trận dịch hạch kinh hoàng ở Milan vào khoảng năm 1486, khi gần một nửa dân số thiệt mạng, da Vinci bắt đầu đặt câu hỏi căn bản: vì sao thành phố lại trở thành nơi dịch bệnh, ô nhiễm và hỗn loạn dễ bùng phát đến vậy. Từ đó, ông phác thảo ý tưởng về một “thành phố lý tưởng”, không chỉ đẹp mà còn phải vận hành hợp lý, sạch sẽ và an toàn cho con người.
Trong tầm nhìn của da Vinci, thành phố không phát triển theo kiểu chen chúc và chồng chất. Ông đề xuất một cấu trúc nhiều tầng, trong đó các tầng trên dành cho sinh hoạt, đi bộ và không gian sống yên tĩnh, còn các tầng dưới dành cho giao thông, vận chuyển hàng hóa, dịch vụ và sản xuất. Cách tách dòng người và dòng hàng này nghe rất quen thuộc với đô thị hiện đại, nhưng vào thế kỷ 15, đó là một ý tưởng cực kỳ táo bạo.
Nước giữ vai trò trung tâm trong quy hoạch của da Vinci. Ông thiết kế hệ thống kênh đào nhân tạo chạy xuyên suốt thành phố, có âu thuyền và hồ điều tiết để kiểm soát mực nước. Những kênh này vừa phục vụ giao thông, vừa giúp thoát nước, giảm ô nhiễm và cải thiện vệ sinh đô thị. Ở thời đại mà cống rãnh lộ thiên và nước thải chảy ngay trên phố vẫn là chuyện bình thường, tư duy này cho thấy da Vinci đã hiểu rất rõ mối liên hệ giữa hạ tầng, môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Ông cũng quan tâm đến những chi tiết tưởng chừng nhỏ nhưng lại mang tính sống còn. Da Vinci cho rằng chiều rộng của đường phố nên tương ứng với chiều cao của nhà cửa xung quanh. Cách thiết kế này giúp ánh sáng và không khí lưu thông tốt hơn, đồng thời giảm nguy cơ sập đổ khi xảy ra động đất. Ngày nay, nguyên tắc này vẫn được áp dụng trong nhiều đô thị tại Italy và châu Âu, như một tiêu chuẩn an toàn gần như hiển nhiên.
Điều đáng chú ý là da Vinci không chỉ nghĩ như một kiến trúc sư, mà như một kỹ sư hệ thống. Ông nhìn thành phố như một cơ thể sống, nơi giao thông, nước, con người, hàng hóa và không gian phải phối hợp nhịp nhàng. Chính sự kết hợp giữa kiến trúc và kỹ thuật này làm nên tính độc đáo trong tư duy đô thị của ông, khác hẳn với phần lớn các thành phố Trung Cổ chật hẹp, ngoằn ngoèo và thiếu quy hoạch.
Dù chịu ảnh hưởng từ các đô thị La Mã cổ đại, nhưng trước da Vinci, chưa từng có một mô hình thành phố hiện đại, gọn gàng và được thiết kế đồng bộ từ đầu đến cuối. Phải đến thế kỷ 19, nhiều ý tưởng của ông mới bắt đầu được hiện thực hóa, tiêu biểu là cuộc cải tạo Paris dưới thời Napoleon III do Haussmann thực hiện, với việc phân tầng chức năng đô thị, mở rộng đại lộ, cải thiện thông gió và hạ tầng.
Ngày nay, khi thế giới đối mặt với khủng hoảng khí hậu, đô thị hóa quá mức và ô nhiễm môi trường, những suy nghĩ của da Vinci bỗng trở nên thời sự một cách đáng kinh ngạc. Nhiều nhà quy hoạch hiện đại cho rằng thành phố nên phát triển theo chiều cao thay vì mở rộng tràn lan, cần tích hợp hệ thống nước, không gian xanh và hạ tầng giao thông hiệu quả để sử dụng tài nguyên bền vững hơn. Đó chính là những điều da Vinci đã đặt nền móng từ hơn 5 thế kỷ trước.
Leonardo da Vinci không xây dựng được thành phố lý tưởng của mình vì giới hạn kỹ thuật và chi phí thời đó. Nhưng về mặt tư duy, ông đã đi trước thời đại rất xa. Khi nhìn lại, người ta nhận ra rằng nhiều bài học quy hoạch đô thị ngày nay thực chất là đang học lại từ một bộ óc Phục Hưng, người đã sớm hiểu rằng cách chúng ta xây dựng thành phố sẽ quyết định cách chúng ta sống, khỏe mạnh và tồn tại lâu dài trong đó.
