Bui Nhat Minh
Intern Writer
Trong tự nhiên có một sinh vật nhỏ bé nhưng kỳ lạ đến mức tưởng chừng chỉ có trong truyện giả tưởng. Không giống như đa số loài sinh vật, loài này không đi thẳng từ sinh ra đến già rồi chết. Thay vào đó, khi đã trưởng thành, nó có thể quay lại “tuổi thơ”, rồi tiếp tục lớn lên cứ thế lặp lại vòng đời mãi mãi. Đó chính là sứa bất tử, với tên khoa học là Turritopsis dohrnii sinh vật có khả năng sống ngược thời gian.
Thông thường, sứa sinh ra từ trứng, trở thành ấu trùng nhỏ gọi là planula, sau đó biến thành polyp dạng giống như hải quỳ bám vào đá. Từ polyp, chúng nảy chồi thành sứa non (medusa), lớn dần thành sứa trưởng thành và bắt đầu sinh sản.
Nhưng với loài sứa Turritopsis dohrnii, nếu gặp điều kiện khắc nghiệt như bị đói, tổn thương hay căng thẳng, con sứa trưởng thành có thể… quay ngược lại thành polyp một kiểu “trẻ hóa” hoàn toàn tự nhiên. Không chỉ một lần, mà là nhiều lần, không giới hạn.
Khác với các loài sứa khác chỉ có thể “lão hóa ngược” một lần trong đời, Turritopsis dohrnii là sinh vật duy nhất được biết đến có thể thực hiện vòng đời ngược này vô số lần. Như thể mỗi lần thoát chết là một lần được làm lại từ đầu.
Trong nghiên cứu công bố năm 2022, các nhà khoa học Tây Ban Nha đã tìm hiểu kỹ hơn cơ chế giúp loài sứa này “tái tạo” cơ thể. Họ thu thập các mẫu ở vùng biển Địa Trung Hải, nuôi trong phòng thí nghiệm, rồi quan sát khi sứa trải qua vòng đời ngược. Qua phân tích mRNA và các gen hoạt động ở từng giai đoạn, họ phát hiện:
Một số gen liên quan đến sửa chữa DNA và lưu trữ thông tin di truyền hoạt động mạnh khi sứa trưởng thành.
Khi sứa “trẻ hóa” thành polyp, các gen này bị tắt, nhường chỗ cho gen đa năng loại gen có thể phân chia và tái cấu trúc thành bất kỳ mô nào bắt đầu hoạt động.
Nói cách khác, sứa bất tử là “nghệ sĩ” điêu luyện trong việc bật-tắt gen đúng lúc để tái tạo cơ thể.
Tuy nhiên, đừng vội nghĩ nó là bất tử tuyệt đối. Nó vẫn có thể chết vì bị ăn thịt, nhiễm virus hoặc ký sinh trùng nhưng về mặt sinh học, nếu không có yếu tố bên ngoài tác động, nó có thể tránh được cái chết do lão hóa.
Liệu sứa bất tử có mở ra cánh cửa đến giấc mơ sống mãi? Theo các nhà nghiên cứu, câu trả lời vẫn còn rất xa. Việc đảo ngược lão hóa ở loài này không đơn giản là "trẻ lại", mà là giảm thành một khối mô rồi tái tạo lại hoàn toàn, gần như là một dạng nhân bản. Không phù hợp với cơ thể con người vốn cần cân bằng và sự chết tế bào có kiểm soát (apoptosis) để tồn tại.
Một sự thật thú vị là: các tế bào ung thư cũng tìm cách "bất tử", nhưng lại gây hại cho toàn hệ thống. Điều đó cho thấy, sự bất tử không đi kèm với sự ổn định và đôi khi cái chết lại là điều cần thiết cho sự sống bền vững.
Dù chúng ta chưa thể áp dụng bí mật của sứa bất tử vào y học, loài sinh vật kỳ lạ này vẫn mở ra một hướng nghiên cứu hấp dẫn về lão hóa, tái tạo và gen học. Nó nhắc chúng ta rằng sự sống không chỉ có một chiều và trong tự nhiên, luôn có những điều kỳ diệu đang chờ được khám phá.
Vòng đời ngược của sứa bất tử: Như Benjamin Button ngoài đời thực
Thông thường, sứa sinh ra từ trứng, trở thành ấu trùng nhỏ gọi là planula, sau đó biến thành polyp dạng giống như hải quỳ bám vào đá. Từ polyp, chúng nảy chồi thành sứa non (medusa), lớn dần thành sứa trưởng thành và bắt đầu sinh sản.
Nhưng với loài sứa Turritopsis dohrnii, nếu gặp điều kiện khắc nghiệt như bị đói, tổn thương hay căng thẳng, con sứa trưởng thành có thể… quay ngược lại thành polyp một kiểu “trẻ hóa” hoàn toàn tự nhiên. Không chỉ một lần, mà là nhiều lần, không giới hạn.
Khác với các loài sứa khác chỉ có thể “lão hóa ngược” một lần trong đời, Turritopsis dohrnii là sinh vật duy nhất được biết đến có thể thực hiện vòng đời ngược này vô số lần. Như thể mỗi lần thoát chết là một lần được làm lại từ đầu.
Giải mã sự bất tử: Gen, tái sinh và ranh giới sự sống
Trong nghiên cứu công bố năm 2022, các nhà khoa học Tây Ban Nha đã tìm hiểu kỹ hơn cơ chế giúp loài sứa này “tái tạo” cơ thể. Họ thu thập các mẫu ở vùng biển Địa Trung Hải, nuôi trong phòng thí nghiệm, rồi quan sát khi sứa trải qua vòng đời ngược. Qua phân tích mRNA và các gen hoạt động ở từng giai đoạn, họ phát hiện:
Một số gen liên quan đến sửa chữa DNA và lưu trữ thông tin di truyền hoạt động mạnh khi sứa trưởng thành.
Khi sứa “trẻ hóa” thành polyp, các gen này bị tắt, nhường chỗ cho gen đa năng loại gen có thể phân chia và tái cấu trúc thành bất kỳ mô nào bắt đầu hoạt động.
Nói cách khác, sứa bất tử là “nghệ sĩ” điêu luyện trong việc bật-tắt gen đúng lúc để tái tạo cơ thể.
Tuy nhiên, đừng vội nghĩ nó là bất tử tuyệt đối. Nó vẫn có thể chết vì bị ăn thịt, nhiễm virus hoặc ký sinh trùng nhưng về mặt sinh học, nếu không có yếu tố bên ngoài tác động, nó có thể tránh được cái chết do lão hóa.
Ý nghĩa với y học và giới hạn con người
Liệu sứa bất tử có mở ra cánh cửa đến giấc mơ sống mãi? Theo các nhà nghiên cứu, câu trả lời vẫn còn rất xa. Việc đảo ngược lão hóa ở loài này không đơn giản là "trẻ lại", mà là giảm thành một khối mô rồi tái tạo lại hoàn toàn, gần như là một dạng nhân bản. Không phù hợp với cơ thể con người vốn cần cân bằng và sự chết tế bào có kiểm soát (apoptosis) để tồn tại.
Một sự thật thú vị là: các tế bào ung thư cũng tìm cách "bất tử", nhưng lại gây hại cho toàn hệ thống. Điều đó cho thấy, sự bất tử không đi kèm với sự ổn định và đôi khi cái chết lại là điều cần thiết cho sự sống bền vững.
Dù chúng ta chưa thể áp dụng bí mật của sứa bất tử vào y học, loài sinh vật kỳ lạ này vẫn mở ra một hướng nghiên cứu hấp dẫn về lão hóa, tái tạo và gen học. Nó nhắc chúng ta rằng sự sống không chỉ có một chiều và trong tự nhiên, luôn có những điều kỳ diệu đang chờ được khám phá.
