Trúc Hà Nhân
Intern Writer
Thế giới đang già đi nhanh chóng, và cùng với đó là sự gia tăng của bệnh mất trí nhớ – một gánh nặng lớn cho sức khỏe cộng đồng. Các chuyên gia dự báo đến năm 2050 sẽ có hơn 150 triệu người mắc bệnh này, gấp gần 3 lần so với năm 2019. Hơn một nửa trong số đó sống ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Trong nhiều dạng mất trí nhớ, bệnh Alzheimer chiếm phần lớn, khoảng 60–70%. Hiện nay y học vẫn chưa có cách chữa trị triệt để, tuổi thọ trung bình sau khi phát hiện bệnh chỉ khoảng 8–10 năm. Bệnh thường bắt đầu bằng những dấu hiệu nhỏ như hay quên, thay đổi tính cách, dần dần dẫn tới suy giảm nhận thức, mất khả năng ngôn ngữ và không còn khả năng sống độc lập. Tất cả bắt nguồn từ sự biến đổi về cấu trúc và vi mô của não.
Một nghiên cứu lớn ở Trung Quốc năm 2020, theo dõi hơn 40.000 người trên 60 tuổi, cho thấy tỷ lệ mất trí nhớ khoảng 6%. Điều này tương đương 15 triệu người mắc bệnh, trong đó gần 10 triệu là Alzheimer. Ngoài ra, có đến 38 triệu người bị rối loạn nhận thức nhẹ (MCI) – một giai đoạn tiền đề của sa sút trí tuệ.
Nguyên nhân khiến nguy cơ mắc bệnh tăng cao thường đến từ ba yếu tố chính: tuổi tác, tiền sử gia đình, và bệnh mạch máu não. Bên cạnh đó, bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, huyết áp cao, cùng với lối sống không lành mạnh (hút thuốc, sống một mình, ít học) cũng góp phần quan trọng. Điều đáng mừng là nhiều yếu tố trong số này có thể thay đổi được. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng 45% nguy cơ mắc bệnh có thể phòng tránh nhờ điều chỉnh lối sống và chế độ ăn. Nếu can thiệp sớm ở giai đoạn MCI, bệnh có thể tiến triển chậm lại.
Trong những năm gần đây, nhiều phát hiện khoa học đã mở ra hy vọng phòng ngừa bệnh bằng cách ăn uống khoa học và sống lành mạnh. Một nghiên cứu công bố năm 2025 trên tạp chí Nature Human Behavior của Đại học Chiết Giang đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để tìm ra chế độ ăn chống mất trí nhớ, gọi là MODERN. Họ phân tích hơn 180.000 hồ sơ dinh dưỡng và rút ra 7 loại thực phẩm cốt lõi. Kết quả cho thấy những người ăn uống gần với mô hình này giảm gần một nửa nguy cơ mất trí nhớ so với nhóm còn lại. Nghiên cứu cũng khẳng định hiệu quả ở cả Mỹ và Anh, cho thấy tính phổ quát của chế độ ăn này.
Điểm đặc biệt của MODERN là cách tiếp cận: thay vì dựa vào kinh nghiệm, nó dùng dữ liệu và máy học để xác định chính xác tổ hợp thực phẩm tốt cho não. Khi so sánh với chế độ ăn MIND – vốn kết hợp Địa Trung Hải và DASH để bảo vệ não bộ – thì MODERN cho hiệu quả giảm nguy cơ mất trí nhớ cao hơn. Ngoài ra, nó còn liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh khác như trầm cảm, lo âu, và thậm chí giảm tỷ lệ tử vong chung.
Không chỉ MODERN và MIND, nhiều chế độ ăn khác như Địa Trung Hải, AHEI, hay RFS cũng cho thấy lợi ích nhất định. Ngược lại, chế độ ăn nhiều thực phẩm gây viêm lại làm tăng nguy cơ mất trí nhớ tới 30%. Các nghiên cứu còn cho thấy hiệu quả phòng ngừa khác nhau tùy vào tuổi tác, giới tính, tình trạng béo phì và yếu tố di truyền.
Cơ chế đằng sau rất rõ ràng: chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa và chống viêm giúp bảo vệ tế bào thần kinh, cải thiện sức khỏe mạch máu, ổn định đường huyết, giảm tích tụ protein bất thường trong não và duy trì sự cân bằng vi sinh đường ruột. Nhờ đó, não bộ khỏe mạnh hơn, chậm lão hóa hơn.
Dù ăn uống đóng vai trò quan trọng, nhưng nó không phải yếu tố duy nhất. Thể dục thể thao, rèn luyện trí nhớ, kiểm soát bệnh mạn tính, giao tiếp xã hội, thiền, ngủ đủ giấc – tất cả đều góp phần bảo vệ não. Đặc biệt, những nghiên cứu như thử nghiệm FINGER ở Phần Lan đã chứng minh rằng sự kết hợp nhiều biện pháp trong lối sống mang lại hiệu quả tổng hợp, giúp giảm rõ rệt nguy cơ suy giảm nhận thức.
Các dự án mở rộng như WW-FINGERS, triển khai tại nhiều quốc gia (trong đó có Trung Quốc), đang tiếp tục cung cấp bằng chứng để khẳng định: chúng ta hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa mất trí nhớ bằng cách thay đổi từ những thói quen hằng ngày.
Một nghiên cứu lớn ở Trung Quốc năm 2020, theo dõi hơn 40.000 người trên 60 tuổi, cho thấy tỷ lệ mất trí nhớ khoảng 6%. Điều này tương đương 15 triệu người mắc bệnh, trong đó gần 10 triệu là Alzheimer. Ngoài ra, có đến 38 triệu người bị rối loạn nhận thức nhẹ (MCI) – một giai đoạn tiền đề của sa sút trí tuệ.
Nguyên nhân khiến nguy cơ mắc bệnh tăng cao thường đến từ ba yếu tố chính: tuổi tác, tiền sử gia đình, và bệnh mạch máu não. Bên cạnh đó, bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, huyết áp cao, cùng với lối sống không lành mạnh (hút thuốc, sống một mình, ít học) cũng góp phần quan trọng. Điều đáng mừng là nhiều yếu tố trong số này có thể thay đổi được. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng 45% nguy cơ mắc bệnh có thể phòng tránh nhờ điều chỉnh lối sống và chế độ ăn. Nếu can thiệp sớm ở giai đoạn MCI, bệnh có thể tiến triển chậm lại.
Trong những năm gần đây, nhiều phát hiện khoa học đã mở ra hy vọng phòng ngừa bệnh bằng cách ăn uống khoa học và sống lành mạnh. Một nghiên cứu công bố năm 2025 trên tạp chí Nature Human Behavior của Đại học Chiết Giang đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để tìm ra chế độ ăn chống mất trí nhớ, gọi là MODERN. Họ phân tích hơn 180.000 hồ sơ dinh dưỡng và rút ra 7 loại thực phẩm cốt lõi. Kết quả cho thấy những người ăn uống gần với mô hình này giảm gần một nửa nguy cơ mất trí nhớ so với nhóm còn lại. Nghiên cứu cũng khẳng định hiệu quả ở cả Mỹ và Anh, cho thấy tính phổ quát của chế độ ăn này.
Điểm đặc biệt của MODERN là cách tiếp cận: thay vì dựa vào kinh nghiệm, nó dùng dữ liệu và máy học để xác định chính xác tổ hợp thực phẩm tốt cho não. Khi so sánh với chế độ ăn MIND – vốn kết hợp Địa Trung Hải và DASH để bảo vệ não bộ – thì MODERN cho hiệu quả giảm nguy cơ mất trí nhớ cao hơn. Ngoài ra, nó còn liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh khác như trầm cảm, lo âu, và thậm chí giảm tỷ lệ tử vong chung.
Không chỉ MODERN và MIND, nhiều chế độ ăn khác như Địa Trung Hải, AHEI, hay RFS cũng cho thấy lợi ích nhất định. Ngược lại, chế độ ăn nhiều thực phẩm gây viêm lại làm tăng nguy cơ mất trí nhớ tới 30%. Các nghiên cứu còn cho thấy hiệu quả phòng ngừa khác nhau tùy vào tuổi tác, giới tính, tình trạng béo phì và yếu tố di truyền.
Cơ chế đằng sau rất rõ ràng: chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa và chống viêm giúp bảo vệ tế bào thần kinh, cải thiện sức khỏe mạch máu, ổn định đường huyết, giảm tích tụ protein bất thường trong não và duy trì sự cân bằng vi sinh đường ruột. Nhờ đó, não bộ khỏe mạnh hơn, chậm lão hóa hơn.
Dù ăn uống đóng vai trò quan trọng, nhưng nó không phải yếu tố duy nhất. Thể dục thể thao, rèn luyện trí nhớ, kiểm soát bệnh mạn tính, giao tiếp xã hội, thiền, ngủ đủ giấc – tất cả đều góp phần bảo vệ não. Đặc biệt, những nghiên cứu như thử nghiệm FINGER ở Phần Lan đã chứng minh rằng sự kết hợp nhiều biện pháp trong lối sống mang lại hiệu quả tổng hợp, giúp giảm rõ rệt nguy cơ suy giảm nhận thức.
Các dự án mở rộng như WW-FINGERS, triển khai tại nhiều quốc gia (trong đó có Trung Quốc), đang tiếp tục cung cấp bằng chứng để khẳng định: chúng ta hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa mất trí nhớ bằng cách thay đổi từ những thói quen hằng ngày.
