Nguyễn Văn Sơn
Writer
Trong triều đại Tây Tấn, giữa lúc hoàng tộc họ Tư Mã rơi vào cuộc tranh đoạt quyền lực đẫm máu mang tên “Loạn Bát Vương”, có một người con trai của Tư Mã Ý vẫn ung dung sống sót, không hề bị hãm hại, và thậm chí còn sống thọ đến tám mươi tuổi – điều mà rất ít ai trong dòng dõi Tư Mã có được. Người đó chính là Tư Mã Can, một hoàng tử tưởng như lập dị, kỳ quặc, nhưng thực ra lại là kẻ thức thời và đầy trí tuệ.
Tư Mã Can là con trai út của Tư Mã Ý và chính thất Trương Xuân Hoa, em cùng mẹ với Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu. Khi nhà Ngụy còn tại vị, nhờ ảnh hưởng của cha và các anh, ông được phong làm Phụ Quân tướng quân, ban tước Bình Dương đình hầu. Sau khi Tư Mã Viêm – con trai Tư Mã Chiêu – đoạt ngôi, lập nên nhà Tây Tấn, Tư Mã Can trở thành chú ruột của hoàng đế. Ông được phong tước Bình Nguyên vương, nắm thực ấp 1.300 hộ, một vị thế không hề nhỏ trong triều đình.
Thế nhưng, khác với các thân vương khác, Tư Mã Can không hề mưu cầu quyền lực. Ông sống khép kín, quanh năm cáo bệnh, không tham dự chính sự. Các triều thần đến thăm, ông thường phái người ra tiếp, còn bản thân thì ẩn trong phủ không tiếp khách. Nhiều người cho rằng ông lập dị, thậm chí là có vấn đề về đầu óc, bởi lối sống vô cùng khác thường: có nhiều thê thiếp nhưng khi họ mất, ông không vội chôn cất mà để xác trong phòng vài ngày mới đem đi mai táng. Của cải trong nhà ông không quản lý, để mặc cho hư hỏng, tích đống. Ngay cả khi ra mặt, ông cũng tỏ ra khiêm nhường, từ tốn, không nói chuyện chính sự, càng không bàn về quyền lực.
Thái độ đó khiến nhiều người nghi hoặc, nhưng chính sự “vô lý” ấy đã bảo vệ ông trong suốt những năm tháng biến loạn sau này. Khi các thân vương như Tư Mã Luân, Tư Mã Cửu, Tư Mã Việt lần lượt nắm giữ triều chính, giết hại lẫn nhau để tranh đoạt ngai vàng, Tư Mã Can vẫn bình thản đứng ngoài cuộc. Ông không a dua theo phe nào, cũng không thể hiện sự *********. Khi Tư Mã Cửu đánh bại Tư Mã Luân và lên nắm quyền, ông chỉ sai người đem 100 đồng xu tới chúc mừng, đồng thời nhẹ nhàng khuyên: “Ngài hành động là vì chính nghĩa, nhưng thế cuộc xoay vần khó đoán, vẫn nên thận trọng.” Một lời nói vừa khéo léo, vừa thể hiện ông nhìn thấu cục diện, nhưng không đứng về ai.
Đến khi Tư Mã Việt cầm quyền, từng muốn đến thăm ông, nhưng Tư Mã Can đóng cửa phủ, viện cớ bệnh tật không tiếp. Có lời đồn ông đã rời kinh đô dưỡng bệnh ở Đào Quang, nhưng thực chất ông chỉ muốn tránh xa vòng xoáy quyền lực. Dù ai thắng ai thua, ông vẫn giữ nguyên thái độ thận trọng, từ chối tham gia bất kỳ tranh chấp nào.
Vào năm 311, Tư Mã Can mất vì bệnh, hưởng thọ tám mươi tuổi, thọ nhất trong số các con trai của Tư Mã Ý. Trong khi các anh em như Tư Mã Sư, Tư Mã Chiêu, hay các cháu như Tư Mã Lý, Tư Mã Vỹ, Tư Mã Doanh đều chết yểu, bị sát hại hoặc mất trong biến loạn, thì Tư Mã Can – người bị coi là lập dị, không màng danh lợi, lại là kẻ duy nhất bảo toàn được mạng sống đến cuối đời.
Câu chuyện của ông khiến người đời sau phải suy ngẫm: không phải cứ tài giỏi, quyền cao chức trọng là sống lâu sống thọ. Đôi khi, chính kẻ bị cho là “khùng điên” lại là người sáng suốt nhất. Tư Mã Can không cần vinh quang hay quyền lực, ông chỉ chọn con đường lặng lẽ, tránh xa tranh chấp, sống đúng với triết lý “biết đủ là an, biết lùi là khôn”. Trong thời đại mà hoàng tộc lục đục, quyền lực đổi thay chóng mặt, thái độ khiêm tốn, sống ẩn mình và tránh thị phi của ông chính là tấm gương về trí tuệ và bản lĩnh sinh tồn hiếm có.
Tư Mã Can là con trai út của Tư Mã Ý và chính thất Trương Xuân Hoa, em cùng mẹ với Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu. Khi nhà Ngụy còn tại vị, nhờ ảnh hưởng của cha và các anh, ông được phong làm Phụ Quân tướng quân, ban tước Bình Dương đình hầu. Sau khi Tư Mã Viêm – con trai Tư Mã Chiêu – đoạt ngôi, lập nên nhà Tây Tấn, Tư Mã Can trở thành chú ruột của hoàng đế. Ông được phong tước Bình Nguyên vương, nắm thực ấp 1.300 hộ, một vị thế không hề nhỏ trong triều đình.
Thế nhưng, khác với các thân vương khác, Tư Mã Can không hề mưu cầu quyền lực. Ông sống khép kín, quanh năm cáo bệnh, không tham dự chính sự. Các triều thần đến thăm, ông thường phái người ra tiếp, còn bản thân thì ẩn trong phủ không tiếp khách. Nhiều người cho rằng ông lập dị, thậm chí là có vấn đề về đầu óc, bởi lối sống vô cùng khác thường: có nhiều thê thiếp nhưng khi họ mất, ông không vội chôn cất mà để xác trong phòng vài ngày mới đem đi mai táng. Của cải trong nhà ông không quản lý, để mặc cho hư hỏng, tích đống. Ngay cả khi ra mặt, ông cũng tỏ ra khiêm nhường, từ tốn, không nói chuyện chính sự, càng không bàn về quyền lực.
Thái độ đó khiến nhiều người nghi hoặc, nhưng chính sự “vô lý” ấy đã bảo vệ ông trong suốt những năm tháng biến loạn sau này. Khi các thân vương như Tư Mã Luân, Tư Mã Cửu, Tư Mã Việt lần lượt nắm giữ triều chính, giết hại lẫn nhau để tranh đoạt ngai vàng, Tư Mã Can vẫn bình thản đứng ngoài cuộc. Ông không a dua theo phe nào, cũng không thể hiện sự *********. Khi Tư Mã Cửu đánh bại Tư Mã Luân và lên nắm quyền, ông chỉ sai người đem 100 đồng xu tới chúc mừng, đồng thời nhẹ nhàng khuyên: “Ngài hành động là vì chính nghĩa, nhưng thế cuộc xoay vần khó đoán, vẫn nên thận trọng.” Một lời nói vừa khéo léo, vừa thể hiện ông nhìn thấu cục diện, nhưng không đứng về ai.
Đến khi Tư Mã Việt cầm quyền, từng muốn đến thăm ông, nhưng Tư Mã Can đóng cửa phủ, viện cớ bệnh tật không tiếp. Có lời đồn ông đã rời kinh đô dưỡng bệnh ở Đào Quang, nhưng thực chất ông chỉ muốn tránh xa vòng xoáy quyền lực. Dù ai thắng ai thua, ông vẫn giữ nguyên thái độ thận trọng, từ chối tham gia bất kỳ tranh chấp nào.
Vào năm 311, Tư Mã Can mất vì bệnh, hưởng thọ tám mươi tuổi, thọ nhất trong số các con trai của Tư Mã Ý. Trong khi các anh em như Tư Mã Sư, Tư Mã Chiêu, hay các cháu như Tư Mã Lý, Tư Mã Vỹ, Tư Mã Doanh đều chết yểu, bị sát hại hoặc mất trong biến loạn, thì Tư Mã Can – người bị coi là lập dị, không màng danh lợi, lại là kẻ duy nhất bảo toàn được mạng sống đến cuối đời.
Câu chuyện của ông khiến người đời sau phải suy ngẫm: không phải cứ tài giỏi, quyền cao chức trọng là sống lâu sống thọ. Đôi khi, chính kẻ bị cho là “khùng điên” lại là người sáng suốt nhất. Tư Mã Can không cần vinh quang hay quyền lực, ông chỉ chọn con đường lặng lẽ, tránh xa tranh chấp, sống đúng với triết lý “biết đủ là an, biết lùi là khôn”. Trong thời đại mà hoàng tộc lục đục, quyền lực đổi thay chóng mặt, thái độ khiêm tốn, sống ẩn mình và tránh thị phi của ông chính là tấm gương về trí tuệ và bản lĩnh sinh tồn hiếm có.
