Mai Nhung
Writer
Ẩn trong hàng triệu tấn rác thải điện tử mà thế giới vứt bỏ mỗi năm là một kho báu trị giá hàng chục triệu tỷ đồng, chủ yếu là vàng. Điều này đã tạo ra một ngành công nghiệp tái chế khổng lồ nhưng đầy rủi ro tại các "thủ phủ" như Quý Vũ (Guiyu) của Trung Quốc. Tuy nhiên, một đột phá khoa học gần đây hứa hẹn sẽ mang đến một phương pháp chiết tách vàng an toàn và bền vững hơn, nhưng để tiếp cận nó lại là một câu chuyện khác.
Ít ai biết rằng, từ những năm 1980, thị trấn Quý Vũ ở tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc, đã trở thành trung tâm tái chế rác thải điện tử lớn nhất thế giới. Mỗi năm, có tới hơn 2,2 triệu tấn linh kiện cũ được đưa về đây. Tại đây, một ngành công nghiệp trị giá 5 tỷ Nhân dân tệ (khoảng 18 nghìn tỷ đồng) đã hình thành, nuôi sống hơn 100.000 người làm việc trong 5.500 xưởng tái chế quy mô hộ gia đình.
Câu chuyện của Dalei, một thợ tái chế thủ công, là một ví dụ điển hình. Anh mua 50 chiếc điện thoại cũ, dành 3 tiếng đồng hồ để tháo dỡ, xử lý qua hóa chất và cuối cùng thu về nửa gram vàng, bỏ túi khoản lợi nhuận 27%. Giáo sư Xu Zhenming từ Đại học Giao thông Thượng Hải cho biết, mỗi tấn linh kiện điện tử có thể thu về tới 400 gram vàng.
Tuy nhiên, cái giá phải trả cho "cơn sốt đào vàng" này là rất đắt. Để chiết tách được vàng, một kim loại có độ trơ hóa học cao, người ta phải sử dụng đến những hóa chất cực độc như thủy ngân và xyanua. Các công nhân ở Quý Vũ, thường chỉ với đôi tay trần và chiếc khẩu trang y tế mỏng manh, đã tự đặt mình vào nguy cơ bỏng đường hô hấp, ngộ độc thần kinh và tổn thương não vĩnh viễn. Giáo sư Jusstin Chalker từ Đại học Flinders cho biết, việc khai thác vàng thủ công chính là nguồn gây ô nhiễm thủy ngân lớn nhất trên Trái Đất.
Trước thực trạng đáng báo động đó, giáo sư Chalker và nhóm nghiên cứu của ông tại Đại học Flinders đã tìm ra một phương pháp chiết tách vàng mới, an toàn, rẻ tiền và bền vững hơn rất nhiều. Công trình của họ vừa được công bố trên tạp chí khoa học uy tín Nature Sustainability.
Thay vì dùng thủy ngân hay xyanua, công nghệ mới của họ sử dụng axit trichloroisocyanuric, một loại hóa chất phổ biến thường được dùng để vệ sinh và khử trùng hồ bơi. Khi được kích hoạt bằng nước muối, hóa chất này có thể phản ứng và hòa tan vàng từ các bảng mạch điện tử.
Để thu hồi vàng từ dung dịch, nhóm đã phát minh ra một loại chất hấp thụ dạng polyme giàu lưu huỳnh. "Polyme của chúng tôi có khả năng liên kết và loại bỏ vàng một cách chọn lọc khỏi dung dịch, ngay cả khi có nhiều kim loại khác," giáo sư Chalker giải thích. Điều đáng nói là loại polyme này được tạo ra từ lưu huỳnh nguyên tố, một sản phẩm phụ thường bị bỏ đi trong ngành dầu khí, biến một chất thải thành một công cụ thu hồi vàng giá trị.
Toàn bộ quy trình này không chỉ an toàn hơn mà còn tuân thủ các nguyên tắc của nền kinh tế tuần hoàn. Cả hóa chất lọc và chất hấp thụ polyme đều có thể được tái tạo và tái sử dụng, giúp giảm thiểu tác động đến môi trường. Đây được xem là một giải pháp đột phá, có thể hỗ trợ sinh kế cho hàng triệu thợ tái chế vàng thủ công trên thế giới, giúp họ thoát khỏi sự phụ thuộc vào các hóa chất độc hại.
Tuy nhiên, có một rào cản nhỏ: để đọc được toàn văn công trình nghiên cứu và công thức chi tiết của giáo sư Chalker trên tạp chí Nature Sustainability, người đọc sẽ phải trả một khoản phí khoảng 28 Euro (tương đương hơn 800.000 VNĐ). Mức phí này, dù nhỏ, lại là một sự tương phản thú vị khi so sánh với chi phí thực tế chỉ khoảng 365.000 VNĐ cho một bộ kit tái chế vàng bằng hóa chất độc hại đang được bán tại Trung Quốc.
Trong bối cảnh thế giới đang thải ra hơn 62 triệu tấn rác thải điện tử mỗi năm, và con số này dự kiến sẽ tăng lên 82 triệu tấn vào năm 2030, việc tìm ra các phương pháp tái chế an toàn và hiệu quả là cực kỳ cấp thiết. Kho báu hàng trăm triệu lượng vàng, trị giá hàng chục triệu tỷ đồng, đang nằm chờ trong các bãi rác. Và giờ đây, công thức để khai thác nó một cách bền vững đã có, nhưng việc tiếp cận nó lại cần một khoản phí nhỏ, một sự đầu tư xứng đáng cho một tương lai sạch hơn và an toàn hơn.
Guiyu: Thủ phủ tái chế vàng và cái giá phải trả
Ít ai biết rằng, từ những năm 1980, thị trấn Quý Vũ ở tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc, đã trở thành trung tâm tái chế rác thải điện tử lớn nhất thế giới. Mỗi năm, có tới hơn 2,2 triệu tấn linh kiện cũ được đưa về đây. Tại đây, một ngành công nghiệp trị giá 5 tỷ Nhân dân tệ (khoảng 18 nghìn tỷ đồng) đã hình thành, nuôi sống hơn 100.000 người làm việc trong 5.500 xưởng tái chế quy mô hộ gia đình.
Câu chuyện của Dalei, một thợ tái chế thủ công, là một ví dụ điển hình. Anh mua 50 chiếc điện thoại cũ, dành 3 tiếng đồng hồ để tháo dỡ, xử lý qua hóa chất và cuối cùng thu về nửa gram vàng, bỏ túi khoản lợi nhuận 27%. Giáo sư Xu Zhenming từ Đại học Giao thông Thượng Hải cho biết, mỗi tấn linh kiện điện tử có thể thu về tới 400 gram vàng.
Tuy nhiên, cái giá phải trả cho "cơn sốt đào vàng" này là rất đắt. Để chiết tách được vàng, một kim loại có độ trơ hóa học cao, người ta phải sử dụng đến những hóa chất cực độc như thủy ngân và xyanua. Các công nhân ở Quý Vũ, thường chỉ với đôi tay trần và chiếc khẩu trang y tế mỏng manh, đã tự đặt mình vào nguy cơ bỏng đường hô hấp, ngộ độc thần kinh và tổn thương não vĩnh viễn. Giáo sư Jusstin Chalker từ Đại học Flinders cho biết, việc khai thác vàng thủ công chính là nguồn gây ô nhiễm thủy ngân lớn nhất trên Trái Đất.
Đột phá khoa học: Chiết tách vàng bằng... nước tẩy bể bơi
Trước thực trạng đáng báo động đó, giáo sư Chalker và nhóm nghiên cứu của ông tại Đại học Flinders đã tìm ra một phương pháp chiết tách vàng mới, an toàn, rẻ tiền và bền vững hơn rất nhiều. Công trình của họ vừa được công bố trên tạp chí khoa học uy tín Nature Sustainability.
Thay vì dùng thủy ngân hay xyanua, công nghệ mới của họ sử dụng axit trichloroisocyanuric, một loại hóa chất phổ biến thường được dùng để vệ sinh và khử trùng hồ bơi. Khi được kích hoạt bằng nước muối, hóa chất này có thể phản ứng và hòa tan vàng từ các bảng mạch điện tử.
Để thu hồi vàng từ dung dịch, nhóm đã phát minh ra một loại chất hấp thụ dạng polyme giàu lưu huỳnh. "Polyme của chúng tôi có khả năng liên kết và loại bỏ vàng một cách chọn lọc khỏi dung dịch, ngay cả khi có nhiều kim loại khác," giáo sư Chalker giải thích. Điều đáng nói là loại polyme này được tạo ra từ lưu huỳnh nguyên tố, một sản phẩm phụ thường bị bỏ đi trong ngành dầu khí, biến một chất thải thành một công cụ thu hồi vàng giá trị.
Công thức có sẵn, nhưng phải trả phí để đọc
Toàn bộ quy trình này không chỉ an toàn hơn mà còn tuân thủ các nguyên tắc của nền kinh tế tuần hoàn. Cả hóa chất lọc và chất hấp thụ polyme đều có thể được tái tạo và tái sử dụng, giúp giảm thiểu tác động đến môi trường. Đây được xem là một giải pháp đột phá, có thể hỗ trợ sinh kế cho hàng triệu thợ tái chế vàng thủ công trên thế giới, giúp họ thoát khỏi sự phụ thuộc vào các hóa chất độc hại.
Tuy nhiên, có một rào cản nhỏ: để đọc được toàn văn công trình nghiên cứu và công thức chi tiết của giáo sư Chalker trên tạp chí Nature Sustainability, người đọc sẽ phải trả một khoản phí khoảng 28 Euro (tương đương hơn 800.000 VNĐ). Mức phí này, dù nhỏ, lại là một sự tương phản thú vị khi so sánh với chi phí thực tế chỉ khoảng 365.000 VNĐ cho một bộ kit tái chế vàng bằng hóa chất độc hại đang được bán tại Trung Quốc.
Trong bối cảnh thế giới đang thải ra hơn 62 triệu tấn rác thải điện tử mỗi năm, và con số này dự kiến sẽ tăng lên 82 triệu tấn vào năm 2030, việc tìm ra các phương pháp tái chế an toàn và hiệu quả là cực kỳ cấp thiết. Kho báu hàng trăm triệu lượng vàng, trị giá hàng chục triệu tỷ đồng, đang nằm chờ trong các bãi rác. Và giờ đây, công thức để khai thác nó một cách bền vững đã có, nhưng việc tiếp cận nó lại cần một khoản phí nhỏ, một sự đầu tư xứng đáng cho một tương lai sạch hơn và an toàn hơn.
