78% học sinh dùng AI làm bài, nhưng quốc gia này chưa có chiến lược giáo dục AI?

[Nhung Phan]

Làm sao để học sinh không bị tụt hậu trong thế giới AI? Canada cần một chiến lược quốc gia để giúp học sinh hiểu và sống cùng trí tuệ nhân tạo.

Học sinh khắp nơi đang dùng AI để làm bài, học tập, thậm chí gian lận, điều này đang khiến giáo viên bối rối, nhà trường lúng túng, còn học sinh thì thiếu kỹ năng để tự điều hướng. Một khảo sát gần đây cho thấy 78% học sinh Canada đã từng dùng AI tạo sinh như ChatGPT để hỗ trợ học tập. Trong khi đó, Trung Quốc còn phải khóa luôn app AI trong kỳ thi quốc gia vì lo ngại gian lận.

Câu hỏi đặt ra là: hệ thống giáo dục của Canada, hay bất kỳ quốc gia nào, đã sẵn sàng chưa?

Câu trả lời có vẻ không mấy khả quan. Canada hiện xếp hạng rất thấp (thứ 44/47) về đào tạo và hiểu biết AI cho học sinh, dù AI đang len lỏi vào cả lớp học lẫn cuộc sống hàng ngày. Nếu không có hành động cấp quốc gia, sự chênh lệch về cơ hội tiếp cận AI sẽ ngày càng lớn, đặc biệt là giữa các vùng giàu và nghèo.

Kiến thức AI là gì và vì sao lại quan trọng?​

Hiểu đơn giản, kiến thức AI là khả năng nhận diện, đánh giá, sử dụng AI một cách có trách nhiệm, hiểu được nó đang tác động đến cá nhân và xã hội như thế nào. UNESCO và OECD đã đưa ra các khung năng lực AI dành cho giáo viên và học sinh, nhấn mạnh kỹ năng kỹ thuật, tư duy đạo đức, khả năng hợp tác và sáng tạo cùng AI.

Một học sinh hiểu biết AI sẽ:

• Biết phân biệt thông tin sai lệch, thiên vị từ kết quả AI
• Không “phó mặc” tư duy cho AI làm hộ
• Biết giới hạn khả năng của AI, không thần thánh hóa nó
• Phát triển tư duy đạo đức, tôn trọng quyền riêng tư, môi trường
• Cộng tác hiệu quả với công cụ AI (ví dụ như hỗ trợ viết bài), mà vẫn giữ nguyên bản sắc tư duy của mình

Hiểu biết AI không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là đạo đức và công bằng. Đó là năng lực sống cần thiết, nhất là với thế hệ trẻ đang lớn lên giữa cơn lốc công nghệ.

Canada đang ở đâu so với thế giới?​

Tại Canada, hiện chỉ có một số tỉnh và hội đồng nhà trường thử tích hợp AI vào giáo dục, nhưng không đồng đều. Một vài đại học và tổ chức phi lợi nhuận đang chủ động cung cấp tài nguyên, nhưng nỗ lực vẫn rời rạc và không bắt buộc.

Hệ quả là học sinh Canada đang rơi vào một thế giới AI mà thiếu nền tảng hiểu biết, một khoảng trống nguy hiểm. Điều này còn nghiêm trọng hơn ở các cộng đồng thiểu số, nơi tài nguyên đã vốn hạn chế.

Trong khi đó, các nước khác đang chạy rất nhanh:

• Singapore: Kết hợp đào tạo giáo viên và kiến thức AI cho học sinh như một phần trong Chiến lược AI quốc gia
• Trung Quốc: Có hướng dẫn chính thức từ Bộ Giáo dục về dạy AI từ cấp tiểu học
• UAE: Dạy AI từ lớp nhỏ
• Mỹ: Xây dựng khung kiến thức AI và thành lập lực lượng đặc nhiệm để phổ cập kiến thức AI từ sớm

So với họ, Canada tuy có đổi mới ở cấp địa phương, nhưng thiếu một tầm nhìn chiến lược chung, mang tính toàn quốc.

Vậy một chiến lược quốc gia nên bắt đầu từ đâu?​

Đầu tiên, hãy bắt đầu từ lớp học. Kiến thức AI cần được lồng ghép trong nhiều môn học, chứ không chỉ là một lớp học riêng biệt. Nội dung phải phù hợp với từng độ tuổi, văn hóa và bối cảnh xã hội.

Tiếp theo là đào tạo giáo viên. Muốn học sinh hiểu AI, người dạy cũng phải được trang bị kỹ năng và tài nguyên. Điều này đòi hỏi đầu tư vào công cụ giảng dạy, chương trình phát triển chuyên môn, và kết nối giữa giáo dục, nghiên cứu, chính sách.

Cuối cùng, một chiến lược quốc gia cần có cả khung chính sách rõ ràng, quy định công nghệ, các chương trình hỗ trợ cộng đồng và cơ chế phối hợp giữa nhiều bên: từ nhà trường, giáo viên, chính phủ, đến doanh nghiệp công nghệ.
Không phải đem AI vào lớp học, mà là dạy học sinh sống có trách nhiệm với AI. AI không còn là tương lai, mà là hiện tại. Việc dạy kiến thức AI cho học sinh không phải để chạy theo công nghệ, mà là để chuẩn bị cho các em một thế giới đang thay đổi từng ngày. Nếu chúng ta không chủ động, học sinh sẽ tự học qua TikTok hoặc ChatGPT – và có thể là học sai.

Vậy nên, chiến lược quốc gia về kiến thức AI không phải là lựa chọn, mà là trách nhiệm. Không phải để “cập nhật xu hướng”, mà để đảm bảo mọi học sinh, bất kể xuất thân hay điều kiện, đều có cơ hội bước vào thế giới AI một cách vững vàng, đạo đức và tử tế. (theconversation)