Nguyễn Đức Thao
Intern Writer
Chủ tịch Toyota, ông Akio Toyoda, gần đây đã gây xôn xao khi tuyên bố rằng xe điện (EV) gây ô nhiễm gấp ba lần xe hybrid. Ông cho rằng 9 triệu xe điện tương đương với lượng khí thải của 27 triệu xe hybrid, và rằng hướng đi “đa con đường” - kết hợp xe xăng tiết kiệm, hybrid, hydrogen và xe điện – mới là giải pháp thực tế nhất để giảm phát thải.
Tuyên bố này làm dấy lên một làn sóng tranh cãi, nhất là khi phần lớn nghiên cứu hiện nay đều cho thấy xe điện sạch hơn về lâu dài. Các nhà khoa học và tổ chức môi trường đã nhanh chóng đưa ra bằng chứng để làm rõ: nhận định của Chủ tịch Toyota chỉ đúng trong một số trường hợp cụ thể, nhưng sai lệch nếu nhìn toàn diện trên quy mô toàn cầu.
Đúng là quá trình sản xuất pin xe điện hiện nay thải ra nhiều khí nhà kính hơn – chủ yếu do việc khai thác và tinh chế các vật liệu như lithium, cobalt, và nickel. Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí IOP Science, một chiếc xe điện thải ra khoảng 11–14 tấn CO₂ trong quá trình sản xuất, so với 6–9 tấn từ xe xăng hoặc hybrid. Điều đó có nghĩa là xe điện “bẩn hơn” ngay từ khi xuất xưởng - hay còn gọi là “nợ carbon ban đầu”.
Tuy nhiên, mọi thứ thay đổi khi xe bắt đầu lăn bánh. Trong quá trình sử dụng, EV không xả khí từ ống xả, trong khi xe hybrid vẫn phải sử dụng xăng. Vì vậy, xe điện bắt đầu "trả nợ carbon" và vượt qua đối thủ về mức phát thải sau một khoảng thời gian nhất định. Cụ thể, một nghiên cứu của phòng thí nghiệm quốc gia Argonne (Mỹ) cho thấy EV mất khoảng 31.000 km để “hòa vốn” về khí thải, trong khi nghiên cứu khác đăng trên tạp chí Nature chỉ ra con số này vào khoảng 45.000 km. Với người Mỹ trung bình lái khoảng 19.000 km mỗi năm, EV vượt qua ngưỡng “sạch hơn” chỉ sau 1,5 đến 2,4 năm sử dụng.
Tất nhiên, không phải mọi xe hybrid đều giống nhau. Xe hybrid thông thường như Toyota Prius sử dụng pin nhỏ và chỉ chạy điện ở quãng ngắn, trong khi hybrid sạc ngoài (PHEV) có thể chạy hoàn toàn bằng điện trong 48–80 km trước khi cần tới động cơ xăng. Cả hai loại này vẫn tạo ra khí thải khi vận hành, và dù hiệu quả hơn xe xăng, vẫn không bằng xe điện thuần túy về mức phát thải dài hạn.
Nguồn điện để sạc EV cũng rất quan trọng. Nếu EV được sạc tại các nơi còn sử dụng nhiệt điện than như Tây Virginia (Mỹ) hay một số vùng Nhật Bản, lượng khí thải phát sinh sẽ cao hơn. Nhưng xu hướng đang thay đổi. Tính đến cuối 2024, khoảng 43% điện năng của Mỹ đến từ nguồn sạch (theo tổ chức Ember). Tại California, nơi sử dụng năng lượng mặt trời và gió lớn nhất nước, xe điện như Tesla Model Y chỉ phát thải khoảng 80g CO₂/km, trong khi Prius PHEV là 130g CO₂/km – ngay cả khi thường xuyên sạc pin.
Ngay cả trong điều kiện bất lợi nhất - như một chiếc xe điện nặng như Chevy Silverado EV chạy tại Tây Virginia - nó vẫn phát thải ít hơn hoặc tương đương với một chiếc hybrid nhẹ như Prius chạy chủ yếu trong thành phố. Theo công cụ tính phát thải của Bộ Năng lượng Mỹ, Tesla Model Y tại Tây Virginia thải khoảng 149g CO₂/km, trong khi Prius Plug-In thải 177g CO₂/km.
Không chỉ sạch hơn khi vận hành, xe điện còn hiệu quả hơn. Trong khi động cơ đốt trong chỉ chuyển đổi 20 - 40% nhiên liệu thành chuyển động, động cơ điện đạt hiệu suất tới hơn 90%. Tức là cùng một lượng năng lượng đầu vào, EV đi được xa hơn và ít lãng phí hơn.
Bên cạnh đó, ngành xe điện đang tích cực cải tiến công nghệ pin. Các loại pin mới như lithium iron phosphate (LFP) hay lithium manganese rich (LMR) đang giảm phụ thuộc vào nguyên liệu hiếm và phát thải trong quá trình sản xuất. Thêm vào đó, các công ty như Redwood Materials đang dẫn đầu xu hướng tái chế pin, giúp tạo ra nền kinh tế tuần hoàn và cắt giảm nhu cầu khai khoáng mới - điều mà xe xăng không thể làm được.
Tóm lại, nhận định của ông Toyoda chỉ có thể đúng trong trường hợp rất hẹp – như sản xuất tại nơi sử dụng nhiều nhiên liệu hóa thạch và sử dụng xe điện trong điều kiện thiếu tối ưu. Tuy nhiên, khi xét trên quy mô toàn cầu, vòng đời dài hạn và xu hướng năng lượng tái tạo đang tăng mạnh, xe điện vẫn là con đường sạch nhất hướng tới tương lai phát thải bằng 0. Dù hybrid và PHEV là giải pháp tạm thời hữu ích, đặc biệt với những người chưa thể chuyển sang EV hoàn toàn, nhưng về dài hạn, EV vượt trội về cả khí thải, hiệu suất và tính bền vững. (Insideevs)
Tuyên bố này làm dấy lên một làn sóng tranh cãi, nhất là khi phần lớn nghiên cứu hiện nay đều cho thấy xe điện sạch hơn về lâu dài. Các nhà khoa học và tổ chức môi trường đã nhanh chóng đưa ra bằng chứng để làm rõ: nhận định của Chủ tịch Toyota chỉ đúng trong một số trường hợp cụ thể, nhưng sai lệch nếu nhìn toàn diện trên quy mô toàn cầu.
Đúng là quá trình sản xuất pin xe điện hiện nay thải ra nhiều khí nhà kính hơn – chủ yếu do việc khai thác và tinh chế các vật liệu như lithium, cobalt, và nickel. Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí IOP Science, một chiếc xe điện thải ra khoảng 11–14 tấn CO₂ trong quá trình sản xuất, so với 6–9 tấn từ xe xăng hoặc hybrid. Điều đó có nghĩa là xe điện “bẩn hơn” ngay từ khi xuất xưởng - hay còn gọi là “nợ carbon ban đầu”.
Tuy nhiên, mọi thứ thay đổi khi xe bắt đầu lăn bánh. Trong quá trình sử dụng, EV không xả khí từ ống xả, trong khi xe hybrid vẫn phải sử dụng xăng. Vì vậy, xe điện bắt đầu "trả nợ carbon" và vượt qua đối thủ về mức phát thải sau một khoảng thời gian nhất định. Cụ thể, một nghiên cứu của phòng thí nghiệm quốc gia Argonne (Mỹ) cho thấy EV mất khoảng 31.000 km để “hòa vốn” về khí thải, trong khi nghiên cứu khác đăng trên tạp chí Nature chỉ ra con số này vào khoảng 45.000 km. Với người Mỹ trung bình lái khoảng 19.000 km mỗi năm, EV vượt qua ngưỡng “sạch hơn” chỉ sau 1,5 đến 2,4 năm sử dụng.
Tất nhiên, không phải mọi xe hybrid đều giống nhau. Xe hybrid thông thường như Toyota Prius sử dụng pin nhỏ và chỉ chạy điện ở quãng ngắn, trong khi hybrid sạc ngoài (PHEV) có thể chạy hoàn toàn bằng điện trong 48–80 km trước khi cần tới động cơ xăng. Cả hai loại này vẫn tạo ra khí thải khi vận hành, và dù hiệu quả hơn xe xăng, vẫn không bằng xe điện thuần túy về mức phát thải dài hạn.
Nguồn điện để sạc EV cũng rất quan trọng. Nếu EV được sạc tại các nơi còn sử dụng nhiệt điện than như Tây Virginia (Mỹ) hay một số vùng Nhật Bản, lượng khí thải phát sinh sẽ cao hơn. Nhưng xu hướng đang thay đổi. Tính đến cuối 2024, khoảng 43% điện năng của Mỹ đến từ nguồn sạch (theo tổ chức Ember). Tại California, nơi sử dụng năng lượng mặt trời và gió lớn nhất nước, xe điện như Tesla Model Y chỉ phát thải khoảng 80g CO₂/km, trong khi Prius PHEV là 130g CO₂/km – ngay cả khi thường xuyên sạc pin.
Ngay cả trong điều kiện bất lợi nhất - như một chiếc xe điện nặng như Chevy Silverado EV chạy tại Tây Virginia - nó vẫn phát thải ít hơn hoặc tương đương với một chiếc hybrid nhẹ như Prius chạy chủ yếu trong thành phố. Theo công cụ tính phát thải của Bộ Năng lượng Mỹ, Tesla Model Y tại Tây Virginia thải khoảng 149g CO₂/km, trong khi Prius Plug-In thải 177g CO₂/km.
Không chỉ sạch hơn khi vận hành, xe điện còn hiệu quả hơn. Trong khi động cơ đốt trong chỉ chuyển đổi 20 - 40% nhiên liệu thành chuyển động, động cơ điện đạt hiệu suất tới hơn 90%. Tức là cùng một lượng năng lượng đầu vào, EV đi được xa hơn và ít lãng phí hơn.
Bên cạnh đó, ngành xe điện đang tích cực cải tiến công nghệ pin. Các loại pin mới như lithium iron phosphate (LFP) hay lithium manganese rich (LMR) đang giảm phụ thuộc vào nguyên liệu hiếm và phát thải trong quá trình sản xuất. Thêm vào đó, các công ty như Redwood Materials đang dẫn đầu xu hướng tái chế pin, giúp tạo ra nền kinh tế tuần hoàn và cắt giảm nhu cầu khai khoáng mới - điều mà xe xăng không thể làm được.
Tóm lại, nhận định của ông Toyoda chỉ có thể đúng trong trường hợp rất hẹp – như sản xuất tại nơi sử dụng nhiều nhiên liệu hóa thạch và sử dụng xe điện trong điều kiện thiếu tối ưu. Tuy nhiên, khi xét trên quy mô toàn cầu, vòng đời dài hạn và xu hướng năng lượng tái tạo đang tăng mạnh, xe điện vẫn là con đường sạch nhất hướng tới tương lai phát thải bằng 0. Dù hybrid và PHEV là giải pháp tạm thời hữu ích, đặc biệt với những người chưa thể chuyển sang EV hoàn toàn, nhưng về dài hạn, EV vượt trội về cả khí thải, hiệu suất và tính bền vững. (Insideevs)
