Mai Nhung
Writer
Từng là minh chứng cho tầm nhìn cách mạng về cuộc sống đô thị với các module đúc sẵn có thể thay thế, tòa tháp Nakagin Capsule chỉ tồn tại được 50 năm trước khi bị phá dỡ, để lại di sản về một ý tưởng xây dựng đầy tham vọng nhưng cũng bộc lộ những hạn chế thực tế.
Một biểu tượng của kiến trúc vị lai
Hoàn thành vào năm 1972, Tòa tháp Nakagin Capsule tại Tokyo từng được ca ngợi là hiện thân của một tầm nhìn cách mạng về cuộc sống đô thị. Ra đời trong giai đoạn bùng nổ kinh tế hậu chiến tranh của Nhật Bản, công trình này không chỉ đơn thuần là một tòa nhà, mà còn là một nỗ lực táo bạo nhằm thay đổi tư duy về cách các thành phố có thể phát triển và thích ứng, theo nhận định của trang kiến trúc B1M.
Tọa lạc tại quận Ginza sầm uất, trung tâm thủ đô Tokyo, Nakagin Capsule là một minh chứng cho sự đổi mới không ngừng. Được thiết kế bởi kiến trúc sư tài ba Kisho Kurokawa, tòa nhà này là một ví dụ tiêu biểu của trào lưu Metabolist (Chuyển hóa luận) ở Nhật Bản. Triết lý kiến trúc này, nảy sinh sau Thế chiến II, coi các thành phố như những cơ thể sống, có khả năng tự phát triển và tái tạo, theo ArtReview.
Cấu trúc của Nakagin Capsule bao gồm 140 module riêng biệt, mỗi module chỉ rộng 4m x 2,5m, được gắn vào hai tòa tháp bê tông cốt lõi trông như những viên gạch Lego khổng lồ. Điểm đặc biệt là mỗi module này được đúc sẵn hoàn toàn trong nhà máy, sau đó vận chuyển bằng xe tải đến địa điểm và được lắp đặt vào vị trí chỉ trong vòng 3 giờ.
Ý tưởng cấp tiến về sự linh hoạt và tiến hóa
Ý tưởng đằng sau Nakagin Capsule thực sự rất cấp tiến vào thời điểm đó. Kiến trúc sư Kurokawa hình dung rằng khi một module bị hỏng hóc hoặc trở nên lỗi thời, nó có thể dễ dàng được tháo ra và thay thế bằng một module mới, tương tự như việc thay thế linh kiện của một chiếc xe hơi. "Tòa tháp Nakagin Capsule chưa bao giờ được thiết kế như một công trình cố định. Nó được tạo ra để có thể tiến hóa," Tatsuyuki Maeda, một chuyên gia bảo tồn từng nỗ lực cứu một vài module khỏi bị phá hủy, giải thích.
Để hiểu được sự ra đời của một công trình mang tính thử nghiệm như vậy, cần nhìn lại bối cảnh Nhật Bản những năm 1960. Trong hai thập kỷ sau Thế chiến II, đất nước Mặt trời mọc đã trải qua một giai đoạn tăng trưởng kinh tế vượt bậc. Dân số Tokyo tăng hơn gấp đôi, từ 11 triệu lên hơn 23 triệu người, biến thủ đô thành tâm điểm phát triển nhưng cũng kèm theo áp lực khổng lồ về nhà ở và cơ sở hạ tầng. Các kiến trúc sư bắt đầu suy nghĩ về những giải pháp đô thị cấp tiến như thành phố nổi trên mặt nước hay những tòa nhà chọc trời xây dựng trên các cột trụ cao.
Giải pháp của Kurokawa chính là Nakagin Capsule. Khác biệt với các tòa nhà truyền thống, Nakagin Capsule áp dụng triệt để các kỹ thuật công nghiệp hóa xây dựng, với hệ thống thang máy, đường ống được đúc sẵn và lắp đặt vào vị trí. Các module có dạng hộp thép siêu nhẹ, được tiêu chuẩn hóa về kích thước và kết cấu, chỉ khác biệt ở vị trí cửa sổ và cửa ra vào. Bên trong mỗi module được trang bị những công nghệ tiên tiến nhất thời bấy giờ như đầu băng cối, tivi và điện thoại. Tuy nhiên, một điểm đáng chú ý là các module này không có khu vực nấu ăn, vì Kurokawa mặc định rằng cư dân sẽ dùng bữa ở bên ngoài – một phản ánh về lối sống đô thị bận rộn.
Từ biểu tượng tương lai đến những vấn đề thực tế
Dù gặp nhiều khó khăn do vị trí xây dựng trong nội thành và lịch trình bàn giao vô cùng ngặt nghèo, công trình Nakagin Capsule đã được hoàn thiện chỉ trong vòng 14 tháng. Khi khánh thành vào năm 1972, tòa nhà ngay lập tức được xem là biểu tượng cho một tương lai công nghệ cao của Nhật Bản.
Tuy nhiên, một "bi kịch" của thiết kế đã xảy ra: các module không bao giờ được thay thế như ý tưởng ban đầu. Nguyên nhân nằm ở một lỗi thiết kế chủ chốt – mỗi module bị chèn ép quá chặt vào kết cấu chung, đến mức việc tháo rời một khối đòi hỏi phải tháo dỡ thêm nhiều khối khác xung quanh, khiến chi phí và tính khả thi của việc thay thế trở nên bất khả thi.
Đến những năm 1990, kinh tế Nhật Bản bước vào giai đoạn suy thoái. Năm 2007, chi phí bảo trì tòa nhà ngày càng tăng cao cùng với các tiêu chuẩn về động đất ngày càng khắt khe hơn đã khiến các cư dân quyết định bán đất. Sau nhiều năm tranh chấp pháp lý, quá trình phá dỡ tòa nhà Nakagin Capsule cuối cùng đã bắt đầu vào năm 2022. Một số module đã được giữ lại và hiện đang được trưng bày tại các bảo tàng trên khắp thế giới như những di sản kiến trúc.
Di sản của một "thất bại" tiên tri
Dù một số người có thể coi đây là một thất bại trong thiết kế và ứng dụng, nhiều người khác lại nhận ra tầm nhìn và triển vọng đáng kinh ngạc đằng sau ý tưởng xây dựng tòa nhà này. Trong những năm gần đây, khái niệm xây dựng dạng module ngày càng trở nên phổ biến. Những chiếc container vận chuyển được tái sử dụng thành các khối xây dựng cho chợ tạm hay nhà ở sinh viên. Các tòa tháp đúc sẵn như Lewisham Exchange ở London hay Avenue South Residences ở Singapore đã mọc lên chỉ trong vài tháng thay vì nhiều năm như các công trình truyền thống.
Thiết kế hiện đại dựa trên các bộ phận cấu thành, dù không hoàn toàn bắt chước Kurokawa, nhưng rõ ràng phản ánh ý tưởng cốt lõi của ông: các tòa nhà có thể được cấu tạo từ những phần có thể thay thế được, nhằm tối ưu hóa chi phí, tốc độ xây dựng và sự linh hoạt trong sử dụng. Nakagin Capsule, dù vòng đời ngắn ngủi, vẫn mãi là một bài học quý giá và là nguồn cảm hứng cho các thế hệ kiến trúc sư sau này.
Một biểu tượng của kiến trúc vị lai
Hoàn thành vào năm 1972, Tòa tháp Nakagin Capsule tại Tokyo từng được ca ngợi là hiện thân của một tầm nhìn cách mạng về cuộc sống đô thị. Ra đời trong giai đoạn bùng nổ kinh tế hậu chiến tranh của Nhật Bản, công trình này không chỉ đơn thuần là một tòa nhà, mà còn là một nỗ lực táo bạo nhằm thay đổi tư duy về cách các thành phố có thể phát triển và thích ứng, theo nhận định của trang kiến trúc B1M.
Tọa lạc tại quận Ginza sầm uất, trung tâm thủ đô Tokyo, Nakagin Capsule là một minh chứng cho sự đổi mới không ngừng. Được thiết kế bởi kiến trúc sư tài ba Kisho Kurokawa, tòa nhà này là một ví dụ tiêu biểu của trào lưu Metabolist (Chuyển hóa luận) ở Nhật Bản. Triết lý kiến trúc này, nảy sinh sau Thế chiến II, coi các thành phố như những cơ thể sống, có khả năng tự phát triển và tái tạo, theo ArtReview.
Cấu trúc của Nakagin Capsule bao gồm 140 module riêng biệt, mỗi module chỉ rộng 4m x 2,5m, được gắn vào hai tòa tháp bê tông cốt lõi trông như những viên gạch Lego khổng lồ. Điểm đặc biệt là mỗi module này được đúc sẵn hoàn toàn trong nhà máy, sau đó vận chuyển bằng xe tải đến địa điểm và được lắp đặt vào vị trí chỉ trong vòng 3 giờ.
Ý tưởng cấp tiến về sự linh hoạt và tiến hóa
Ý tưởng đằng sau Nakagin Capsule thực sự rất cấp tiến vào thời điểm đó. Kiến trúc sư Kurokawa hình dung rằng khi một module bị hỏng hóc hoặc trở nên lỗi thời, nó có thể dễ dàng được tháo ra và thay thế bằng một module mới, tương tự như việc thay thế linh kiện của một chiếc xe hơi. "Tòa tháp Nakagin Capsule chưa bao giờ được thiết kế như một công trình cố định. Nó được tạo ra để có thể tiến hóa," Tatsuyuki Maeda, một chuyên gia bảo tồn từng nỗ lực cứu một vài module khỏi bị phá hủy, giải thích.
Để hiểu được sự ra đời của một công trình mang tính thử nghiệm như vậy, cần nhìn lại bối cảnh Nhật Bản những năm 1960. Trong hai thập kỷ sau Thế chiến II, đất nước Mặt trời mọc đã trải qua một giai đoạn tăng trưởng kinh tế vượt bậc. Dân số Tokyo tăng hơn gấp đôi, từ 11 triệu lên hơn 23 triệu người, biến thủ đô thành tâm điểm phát triển nhưng cũng kèm theo áp lực khổng lồ về nhà ở và cơ sở hạ tầng. Các kiến trúc sư bắt đầu suy nghĩ về những giải pháp đô thị cấp tiến như thành phố nổi trên mặt nước hay những tòa nhà chọc trời xây dựng trên các cột trụ cao.
Giải pháp của Kurokawa chính là Nakagin Capsule. Khác biệt với các tòa nhà truyền thống, Nakagin Capsule áp dụng triệt để các kỹ thuật công nghiệp hóa xây dựng, với hệ thống thang máy, đường ống được đúc sẵn và lắp đặt vào vị trí. Các module có dạng hộp thép siêu nhẹ, được tiêu chuẩn hóa về kích thước và kết cấu, chỉ khác biệt ở vị trí cửa sổ và cửa ra vào. Bên trong mỗi module được trang bị những công nghệ tiên tiến nhất thời bấy giờ như đầu băng cối, tivi và điện thoại. Tuy nhiên, một điểm đáng chú ý là các module này không có khu vực nấu ăn, vì Kurokawa mặc định rằng cư dân sẽ dùng bữa ở bên ngoài – một phản ánh về lối sống đô thị bận rộn.
Từ biểu tượng tương lai đến những vấn đề thực tế
Dù gặp nhiều khó khăn do vị trí xây dựng trong nội thành và lịch trình bàn giao vô cùng ngặt nghèo, công trình Nakagin Capsule đã được hoàn thiện chỉ trong vòng 14 tháng. Khi khánh thành vào năm 1972, tòa nhà ngay lập tức được xem là biểu tượng cho một tương lai công nghệ cao của Nhật Bản.
Tuy nhiên, một "bi kịch" của thiết kế đã xảy ra: các module không bao giờ được thay thế như ý tưởng ban đầu. Nguyên nhân nằm ở một lỗi thiết kế chủ chốt – mỗi module bị chèn ép quá chặt vào kết cấu chung, đến mức việc tháo rời một khối đòi hỏi phải tháo dỡ thêm nhiều khối khác xung quanh, khiến chi phí và tính khả thi của việc thay thế trở nên bất khả thi.
Đến những năm 1990, kinh tế Nhật Bản bước vào giai đoạn suy thoái. Năm 2007, chi phí bảo trì tòa nhà ngày càng tăng cao cùng với các tiêu chuẩn về động đất ngày càng khắt khe hơn đã khiến các cư dân quyết định bán đất. Sau nhiều năm tranh chấp pháp lý, quá trình phá dỡ tòa nhà Nakagin Capsule cuối cùng đã bắt đầu vào năm 2022. Một số module đã được giữ lại và hiện đang được trưng bày tại các bảo tàng trên khắp thế giới như những di sản kiến trúc.
Di sản của một "thất bại" tiên tri
Dù một số người có thể coi đây là một thất bại trong thiết kế và ứng dụng, nhiều người khác lại nhận ra tầm nhìn và triển vọng đáng kinh ngạc đằng sau ý tưởng xây dựng tòa nhà này. Trong những năm gần đây, khái niệm xây dựng dạng module ngày càng trở nên phổ biến. Những chiếc container vận chuyển được tái sử dụng thành các khối xây dựng cho chợ tạm hay nhà ở sinh viên. Các tòa tháp đúc sẵn như Lewisham Exchange ở London hay Avenue South Residences ở Singapore đã mọc lên chỉ trong vài tháng thay vì nhiều năm như các công trình truyền thống.
Thiết kế hiện đại dựa trên các bộ phận cấu thành, dù không hoàn toàn bắt chước Kurokawa, nhưng rõ ràng phản ánh ý tưởng cốt lõi của ông: các tòa nhà có thể được cấu tạo từ những phần có thể thay thế được, nhằm tối ưu hóa chi phí, tốc độ xây dựng và sự linh hoạt trong sử dụng. Nakagin Capsule, dù vòng đời ngắn ngủi, vẫn mãi là một bài học quý giá và là nguồn cảm hứng cho các thế hệ kiến trúc sư sau này.
