Vũ Nguyễn
Writer
Cần một lượng kỹ thuật và khoa học đáng kinh ngạc để phóng tên lửa Trident dưới nước vào quỹ đạo Trái đất tầm thấp.
Phóng tên lửa từ tàu ngầm không bao giờ là thao tác đơn giản. Đây là kỹ thuật đòi hỏi sự phối hợp chính xác giữa cơ khí, vật lý và công nghệ tên lửa, bởi một sai lệch nhỏ có thể khiến toàn bộ hệ thống mất ổn định ngay từ dưới mặt nước. Khi sức công phá của các tên lửa hạt nhân hiện đại tăng lên, những tranh luận đạo đức xung quanh việc sử dụng chúng cũng ngày càng dữ dội. Để hiểu tương lai của tên lửa Trident, cần nhìn lại chặng đường phát triển của công nghệ phóng từ dưới biển.
Từ những năm đầu thế kỷ 20, tàu ngầm chủ yếu mang ngư lôi và pháo boong. Lối tấn công bằng tên lửa chỉ xuất hiện sau Thế chiến II, khi các cường quốc nhận ra rằng vũ khí hạt nhân sẽ định hình xung đột trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Những mẫu tên lửa ban đầu, như V1 và V2 của Đức, có tầm bắn quá ngắn, buộc phải triển khai từ máy bay hoặc tàu mặt nước. Ý tưởng sử dụng tàu ngầm để mang tên lửa đến sát lãnh thổ đối phương mà vẫn giữ được yếu tố bí mật vì thế nhanh chóng trở thành ưu tiên chiến lược.
Năm 1947, Mỹ thử nghiệm phóng tên lửa JB2 Loon từ tàu USS Cusk. Đây mới chỉ là bước khởi đầu, bởi hệ thống lúc đó còn thô sơ và tàu ngầm phải nổi lên mặt nước. Đến thập niên 1950, dù tàu USS Tunny và sau đó lớp Grayback được cải tiến để mang tên lửa hành trình Regulus, việc phóng vẫn yêu cầu tàu ngầm trồi lên và lộ vị trí. Chỉ đến khi tên lửa đạn đạo Polaris A1 được phát triển vào cuối thập kỷ này, tàu ngầm mới thực sự có khả năng phóng từ trạng thái lặn nhờ thiết kế hoàn toàn mới. Đây là bước ngoặt giúp các tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo trở thành trụ cột của lực lượng răn đe hạt nhân.
Các thế hệ tên lửa tiếp theo mở rộng đáng kể tầm bắn và độ chính xác. Polaris ban đầu đạt khoảng 1.000 dặm với một đầu đạn 600 kiloton. Đến năm 1972, Poseidon C3 mang tới 12 đầu đạn và có tầm gần 3.000 dặm. Năm 1979, Trident C4 đạt 4.600 dặm, đủ để tàu ngầm ở Thái Bình Dương bắn tới mọi mục tiêu tại Liên Xô. Ngày nay, Mỹ và Anh sử dụng Trident II D5, thế hệ mới nhất và mạnh nhất của dòng vũ khí này.
Về mặt kỹ thuật, Trident II D5 dài khoảng 13.2 mét và nặng vào khoảng 54 tấn theo hệ quốc tế. Tên lửa được đẩy khỏi ống phóng bằng một hệ thống hơi nước áp suất cao: thuốc nổ làm bốc hơi nước, tạo lực đẩy đưa tên lửa vượt mặt nước trước khi bất kỳ động cơ nào hoạt động. Toàn bộ giai đoạn này được kiểm soát bằng nhiều cơ chế an toàn để ngăn sự cố trong trường hợp tên lửa không thoát lên được.
Khi rời mặt nước, tên lửa giảm tốc trong khoảnh khắc trước khi tầng đẩy đầu tiên kích hoạt. Đây là thời điểm dễ xảy ra trục trặc. Năm 1989, một vụ thử Trident từ tàu USS Tennessee thất bại vì luồng nước làm lệch hướng khí phụt, khiến tên lửa xoay tròn rồi vỡ tung chỉ trong vài giây. Khi hoạt động đúng, tầng đẩy đầu tiên cháy trong khoảng hơn một phút và triển khai đầu mũi khí động học để ổn định đường bay trong khí quyển.
Tên lửa sau đó tiếp tục hành trình lên tới độ cao khoảng 600 dặm. Trident được dẫn đường bằng hệ thống quán tính, hoạt động dựa trên các gia tốc kế ghi lại chuyển động của tên lửa. Vì hệ thống này có thể sai lệch theo thời gian, Trident còn có cảm biến quan sát sao, giúp hiệu chỉnh đường bay bằng cách đo vị trí tương đối của các vì sao. Điều này đặc biệt quan trọng khi tàu ngầm phóng ở khu vực có nhiễu từ mạnh hoặc gần các vùng cực.
Khi đã ổn định quỹ đạo, tên lửa tách nhiều đầu đạn độc lập. Mỗi đầu đạn có sức nổ khoảng 100 kiloton, gần gấp sáu lần quả bom thả xuống Hiroshima. Độ chính xác của Trident được đánh giá vào khoảng dưới 120 mét sai số vòng tròn có thể xảy ra. Bất kỳ lỗi nào ở các giai đoạn trước đó đều có thể khiến tên lửa đi chệch hướng. Năm 2016, một quả Trident của Anh trong quá trình thử nghiệm đã bị phá hủy sau khi bị cho là bay lệch hướng về phía bờ biển Mỹ.
Ngoài rủi ro kỹ thuật, giới chuyên gia cũng lo ngại khả năng tấn công mạng nhắm vào hệ thống điều khiển. Những hình thức can thiệp phần mềm hoặc phần cứng được xem là biện pháp rẻ nhưng nguy hiểm để làm suy yếu khả năng răn đe hạt nhân.
Vụ thử thất bại gần đây của Anh làm dấy lên nhiều ý kiến đòi chấm dứt việc triển khai các tên lửa này. Tuy vậy, khi các cường quốc vẫn duy trì kho vũ khí hạt nhân, Trident và hệ thống tên lửa phóng từ tàu ngầm được đánh giá là sẽ tiếp tục tồn tại trong nhiều năm tới, bất chấp những tranh cãi kéo dài quanh loại vũ khí có sức hủy diệt lớn này. (Popsci)
Phóng tên lửa từ tàu ngầm không bao giờ là thao tác đơn giản. Đây là kỹ thuật đòi hỏi sự phối hợp chính xác giữa cơ khí, vật lý và công nghệ tên lửa, bởi một sai lệch nhỏ có thể khiến toàn bộ hệ thống mất ổn định ngay từ dưới mặt nước. Khi sức công phá của các tên lửa hạt nhân hiện đại tăng lên, những tranh luận đạo đức xung quanh việc sử dụng chúng cũng ngày càng dữ dội. Để hiểu tương lai của tên lửa Trident, cần nhìn lại chặng đường phát triển của công nghệ phóng từ dưới biển.
Từ những năm đầu thế kỷ 20, tàu ngầm chủ yếu mang ngư lôi và pháo boong. Lối tấn công bằng tên lửa chỉ xuất hiện sau Thế chiến II, khi các cường quốc nhận ra rằng vũ khí hạt nhân sẽ định hình xung đột trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Những mẫu tên lửa ban đầu, như V1 và V2 của Đức, có tầm bắn quá ngắn, buộc phải triển khai từ máy bay hoặc tàu mặt nước. Ý tưởng sử dụng tàu ngầm để mang tên lửa đến sát lãnh thổ đối phương mà vẫn giữ được yếu tố bí mật vì thế nhanh chóng trở thành ưu tiên chiến lược.
Năm 1947, Mỹ thử nghiệm phóng tên lửa JB2 Loon từ tàu USS Cusk. Đây mới chỉ là bước khởi đầu, bởi hệ thống lúc đó còn thô sơ và tàu ngầm phải nổi lên mặt nước. Đến thập niên 1950, dù tàu USS Tunny và sau đó lớp Grayback được cải tiến để mang tên lửa hành trình Regulus, việc phóng vẫn yêu cầu tàu ngầm trồi lên và lộ vị trí. Chỉ đến khi tên lửa đạn đạo Polaris A1 được phát triển vào cuối thập kỷ này, tàu ngầm mới thực sự có khả năng phóng từ trạng thái lặn nhờ thiết kế hoàn toàn mới. Đây là bước ngoặt giúp các tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo trở thành trụ cột của lực lượng răn đe hạt nhân.
Các thế hệ tên lửa tiếp theo mở rộng đáng kể tầm bắn và độ chính xác. Polaris ban đầu đạt khoảng 1.000 dặm với một đầu đạn 600 kiloton. Đến năm 1972, Poseidon C3 mang tới 12 đầu đạn và có tầm gần 3.000 dặm. Năm 1979, Trident C4 đạt 4.600 dặm, đủ để tàu ngầm ở Thái Bình Dương bắn tới mọi mục tiêu tại Liên Xô. Ngày nay, Mỹ và Anh sử dụng Trident II D5, thế hệ mới nhất và mạnh nhất của dòng vũ khí này.
Về mặt kỹ thuật, Trident II D5 dài khoảng 13.2 mét và nặng vào khoảng 54 tấn theo hệ quốc tế. Tên lửa được đẩy khỏi ống phóng bằng một hệ thống hơi nước áp suất cao: thuốc nổ làm bốc hơi nước, tạo lực đẩy đưa tên lửa vượt mặt nước trước khi bất kỳ động cơ nào hoạt động. Toàn bộ giai đoạn này được kiểm soát bằng nhiều cơ chế an toàn để ngăn sự cố trong trường hợp tên lửa không thoát lên được.
Khi rời mặt nước, tên lửa giảm tốc trong khoảnh khắc trước khi tầng đẩy đầu tiên kích hoạt. Đây là thời điểm dễ xảy ra trục trặc. Năm 1989, một vụ thử Trident từ tàu USS Tennessee thất bại vì luồng nước làm lệch hướng khí phụt, khiến tên lửa xoay tròn rồi vỡ tung chỉ trong vài giây. Khi hoạt động đúng, tầng đẩy đầu tiên cháy trong khoảng hơn một phút và triển khai đầu mũi khí động học để ổn định đường bay trong khí quyển.
Tên lửa sau đó tiếp tục hành trình lên tới độ cao khoảng 600 dặm. Trident được dẫn đường bằng hệ thống quán tính, hoạt động dựa trên các gia tốc kế ghi lại chuyển động của tên lửa. Vì hệ thống này có thể sai lệch theo thời gian, Trident còn có cảm biến quan sát sao, giúp hiệu chỉnh đường bay bằng cách đo vị trí tương đối của các vì sao. Điều này đặc biệt quan trọng khi tàu ngầm phóng ở khu vực có nhiễu từ mạnh hoặc gần các vùng cực.
Khi đã ổn định quỹ đạo, tên lửa tách nhiều đầu đạn độc lập. Mỗi đầu đạn có sức nổ khoảng 100 kiloton, gần gấp sáu lần quả bom thả xuống Hiroshima. Độ chính xác của Trident được đánh giá vào khoảng dưới 120 mét sai số vòng tròn có thể xảy ra. Bất kỳ lỗi nào ở các giai đoạn trước đó đều có thể khiến tên lửa đi chệch hướng. Năm 2016, một quả Trident của Anh trong quá trình thử nghiệm đã bị phá hủy sau khi bị cho là bay lệch hướng về phía bờ biển Mỹ.
Ngoài rủi ro kỹ thuật, giới chuyên gia cũng lo ngại khả năng tấn công mạng nhắm vào hệ thống điều khiển. Những hình thức can thiệp phần mềm hoặc phần cứng được xem là biện pháp rẻ nhưng nguy hiểm để làm suy yếu khả năng răn đe hạt nhân.
Vụ thử thất bại gần đây của Anh làm dấy lên nhiều ý kiến đòi chấm dứt việc triển khai các tên lửa này. Tuy vậy, khi các cường quốc vẫn duy trì kho vũ khí hạt nhân, Trident và hệ thống tên lửa phóng từ tàu ngầm được đánh giá là sẽ tiếp tục tồn tại trong nhiều năm tới, bất chấp những tranh cãi kéo dài quanh loại vũ khí có sức hủy diệt lớn này. (Popsci)
