ThanhDat
Intern Writer
Để hiểu những biến động hiện nay, cần nhìn lại đầu năm 2023, khi Hoa Kỳ tăng tốc các hạn chế chip nhắm vào Trung Quốc. ASML của Hà Lan, nhà sản xuất máy in thạch bản hàng đầu thế giới, sở hữu hai dòng sản phẩm chính gồm DUV và EUV. Công nghệ EUV thuộc loại tiên tiến nhất và chưa từng được bán cho Trung Quốc vì bị Mỹ kiểm soát nghiêm ngặt. Trong khi đó, công nghệ DUV được dùng cho các quy trình trên 28 nanomet, vốn là nền tảng để Trung Quốc duy trì sản xuất chip.
Năm 2023, Mỹ tiếp tục yêu cầu Hà Lan siết chặt xuất khẩu DUV. Chính phủ Hà Lan đồng ý áp dụng các quy định mới từ ngày 1 tháng 1 năm 2024. Các mẫu máy trên NXT 2000i phải xin giấy phép nhưng phần lớn bị từ chối. Dự đoán điều này, ASML đã nhanh chóng đẩy mạnh xuất kho trước thời điểm lệnh hạn chế có hiệu lực và bàn giao số lượng lớn thiết bị cho khách hàng Trung Quốc. Số liệu cho thấy doanh thu từ Trung Quốc năm 2023 chiếm 29 phần trăm tổng doanh thu ASML, tăng lên 39 phần trăm trong quý 4, tương đương hơn 80 máy DUV. Trong đó có đơn hàng 23 máy NXT 1980 trị giá hàng trăm triệu đô la Mỹ (tương đương hàng nghìn tỉ VNĐ), chủ yếu phục vụ SMIC và Hua Hong Semiconductor mở rộng công suất.
Lý do ASML phải vội vàng là vì thị trường Trung Quốc chiếm tới một phần ba kim ngạch của họ với doanh thu hơn 6 tỉ euro (tương đương hơn 160 nghìn tỉ VNĐ) trong năm 2023. Nếu mất thị trường này, doanh thu sẽ giảm mạnh. Tại cuộc họp tài chính, ban lãnh đạo ASML nhấn mạnh họ cần giữ quan hệ khách hàng, nếu không hợp tác lâu dài sẽ khó khăn. Nhật Bản cũng có Nikon và Canon sản xuất DUV; nếu ASML chậm, thị phần có thể rơi vào tay đối thủ. Bên cạnh đó, một số bằng sáng chế DUV sẽ hết hạn vào năm 2025, tạo cơ hội cho các nhà sản xuất khác sao chép trong khi ASML cần tiêu thụ hết hàng tồn.
Chính phủ Hà Lan giữ vai trò cân bằng khi trong nửa cuối 2023 vừa cấp phép mới vừa thu hồi một số giấy phép DUV hiện đại nhằm xoa dịu Mỹ. ASML đã xuất xưởng 21 máy trong tháng 10 và 16 máy trong tháng 11, tổng trị giá hơn 1,4 tỉ đô la Mỹ (tương đương hơn 35 nghìn tỉ VNĐ). Những thiết bị này được vận chuyển gấp rút sang Trung Quốc để lắp đặt và chạy thử. SMIC dùng chúng mở rộng dây chuyền 14 nanomet, tăng tỷ lệ sử dụng công suất từ 75 phần trăm lên 85 phần trăm. Hua Hong cũng đầu tư xây dựng nhà máy chip quản lý năng lượng và cảm biến.
Động thái này gây tranh cãi. Bộ Ngoại giao Mỹ bày tỏ lo ngại nhưng không áp thêm lệnh trừng phạt vì không liên quan đến EUV. Một số đại biểu Nghị viện châu Âu cho rằng Hà Lan đặt lợi ích kinh tế lên trên chiến lược dài hạn, khiến đổi mới trong nước bị trì trệ. ASML với hơn 40.000 nhân viên, phần lớn phụ trách mảng DUV, đã giữ được đơn hàng và không phải cắt giảm lao động.
Đến tháng 9, Hà Lan mở rộng hạn chế với cả các mẫu DUV ngâm nước cũ, yêu cầu xin phép và loại bỏ tuyến đường Mỹ. Điều này khiến ASML gặp khó trong xuất khẩu sang Trung Quốc nhưng họ cho rằng không ảnh hưởng đến tài chính năm 2024. Chính phủ Hà Lan khẳng định đây không phải lệnh cấm nhưng thực tế các hạn chế rất chặt. Bộ Thương mại Trung Quốc phản ứng rằng chuỗi cung ứng đang bị gián đoạn.
Bước sang 2025, tình hình trở nên phức tạp. Doanh thu thuần quý 3 của ASML đạt 7,5 tỉ euro (tương đương hơn 200 nghìn tỉ VNĐ) với biên lợi nhuận 52 phần trăm và dự kiến tăng trưởng cả năm 15 phần trăm. Tuy nhiên, doanh thu từ Trung Quốc có thể giảm từ gần 50 phần trăm năm 2024 xuống 20 phần trăm năm 2025. ASML ngừng công bố dữ liệu DUV cho Trung Quốc để bảo vệ bí mật thương mại. Thủ tướng Hà Lan tuyên bố chính quyền Trump sau khi nhậm chức sẽ tiếp tục gây áp lực hạn chế ASML.
Tình hình cho thấy sự đan xen giữa địa chính trị và kinh doanh. Hà Lan bán hàng trước thời điểm quy định giúp kinh tế ổn định ngắn hạn nhưng có thể làm mất lòng đồng minh. Giá cổ phiếu ASML tăng 15 phần trăm cuối 2023 nhờ đơn hàng lớn nhưng biến động đầu 2024 vì hạn chế mới. Trong nửa đầu 2025, khách hàng Trung Quốc tiếp tục mua linh kiện nhưng hoạt động sản xuất máy mới gần như dừng lại. Trung Quốc thì đẩy mạnh tự chủ với nguồn vốn hàng chục tỉ đô la Mỹ rót vào thiết bị nội địa. Chuỗi cung ứng đang được tái định hình và hiệu quả của động thái Hà Lan vẫn chưa thể kết luận.
Điều này gây sức ép lên Hàn Quốc, vốn phụ thuộc vào Samsung và SK Hynix. Trong quý 1 năm 2023, Hàn Quốc giữ 16,3 phần trăm thị phần đúc toàn cầu, riêng Samsung là 12,4 phần trăm. Việc Trung Quốc mở rộng sản lượng giá thấp khiến thị phần của Hàn Quốc giảm ở các phân khúc cũ như DRAM và NAND. Samsung phải cắt giảm 20 phần trăm sản xuất chip nhớ trong năm 2023 để xử lý tồn kho và cạnh tranh đơn hàng. SK Hynix chịu thiệt hại hàng nghìn tỉ won do chiến tranh giá và xu hướng tự cung tự cấp của Trung Quốc.
Xuất khẩu chip của Hàn Quốc sang Trung Quốc chiếm 40 phần trăm tổng kim ngạch năm 2023. Tuy nhiên, Trung Quốc có năng lực sản xuất lớn hơn nên Hàn Quốc mất dần lợi thế. Trong nửa đầu 2024, doanh thu bộ nhớ của Samsung giảm 5 phần trăm, biên lợi nhuận từ 25 phần trăm xuống 20 phần trăm. Thị phần HBM của SK Hynix đạt 30 phần trăm nhưng cạnh tranh từ YMTC tăng nhanh.
Hàn Quốc tung Đạo luật K Chips trị giá hơn 100 nghìn tỉ won (tương đương hàng nghìn nghìn tỉ VNĐ) để hỗ trợ công nghệ tiên tiến, nhưng Mỹ lại hạn chế các công ty Hàn Quốc sử dụng thiết bị Mỹ tại nhà máy ở Trung Quốc khiến cổ phiếu Samsung và SK giảm 3 đến 5 phần trăm vào tháng 9 năm 2024. Samsung chuyển trọng tâm sang Việt Nam và Mỹ, làm tăng chi phí và giảm lợi nhuận ngắn hạn.
Đến năm 2025, thị phần đúc của Trung Quốc có thể lên gần 15 phần trăm nhờ trợ cấp và tự chủ chuỗi cung ứng. Samsung phục hồi nhẹ ở mảng nhớ nhưng thị phần DRAM của SK Hynix 36,3 phần trăm đã vượt Samsung 34 phần trăm. Tuy nhiên, sự mở rộng của SMIC làm Hàn Quốc mất dần các đơn hàng chip cũ. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu chất bán dẫn của Hàn Quốc có thể giảm từ 43,9 phần trăm năm 2024 xuống 25 phần trăm năm 2025. Tỷ lệ tự cung tự cấp của Trung Quốc dự kiến tăng từ 15 phần trăm năm 2023 lên 25 phần trăm trong vài năm tới.
Cán cân thị trường thay đổi khi SK Hynix hợp tác chặt với Nvidia về bộ nhớ hiệu năng cao, trong khi mảng NAND của Samsung bị YMTC thách thức khiến lợi nhuận quý 2 năm 2025 có thể giảm 10 phần trăm. Một hiệp hội công nghiệp Hàn Quốc cảnh báo Trung Quốc có thể khiến Hàn Quốc mất thêm 10 phần trăm thị phần toàn cầu vào năm 2030. Samsung dự kiến đầu tư 30 nghìn tỉ won (tương đương hàng trăm nghìn tỉ VNĐ) cho R&D công nghệ 2 nanomet năm 2025, nhưng thị trường Trung Quốc vẫn tăng trưởng mạnh.
Tác động lan rộng khi các doanh nghiệp thiết bị Hàn Quốc phụ thuộc vào nhu cầu từ Trung Quốc nhưng nhu cầu này giảm khi Trung Quốc ưu tiên nội địa hóa. Xuất khẩu bán dẫn Hàn Quốc sang Trung Quốc trong nửa đầu 2025 có thể giảm 15 phần trăm, gây thiệt hại kinh tế. Chính phủ Hàn Quốc thúc đẩy mở rộng sang Đông Nam Á và châu Âu nhưng khó hiệu quả ngay. Sự trỗi dậy chip của Trung Quốc khiến Hàn Quốc từ vị thế dẫn đầu sang phòng thủ.
Đến tháng 8, Mỹ thu hồi giấy phép cho nhà máy Samsung và SK tại Trung Quốc, cấm nhập thiết bị Mỹ và yêu cầu xin lại giấy phép. Cổ phiếu SK giảm 4,8 phần trăm, Samsung giảm 3 phần trăm. Điều này khiến các công ty Hàn Quốc khó mở rộng sản xuất tại Trung Quốc và càng thúc đẩy Trung Quốc đẩy mạnh nội địa hóa, gây khó khăn cho Hàn Quốc trong dài hạn. (Sohu)
Năm 2023, Mỹ tiếp tục yêu cầu Hà Lan siết chặt xuất khẩu DUV. Chính phủ Hà Lan đồng ý áp dụng các quy định mới từ ngày 1 tháng 1 năm 2024. Các mẫu máy trên NXT 2000i phải xin giấy phép nhưng phần lớn bị từ chối. Dự đoán điều này, ASML đã nhanh chóng đẩy mạnh xuất kho trước thời điểm lệnh hạn chế có hiệu lực và bàn giao số lượng lớn thiết bị cho khách hàng Trung Quốc. Số liệu cho thấy doanh thu từ Trung Quốc năm 2023 chiếm 29 phần trăm tổng doanh thu ASML, tăng lên 39 phần trăm trong quý 4, tương đương hơn 80 máy DUV. Trong đó có đơn hàng 23 máy NXT 1980 trị giá hàng trăm triệu đô la Mỹ (tương đương hàng nghìn tỉ VNĐ), chủ yếu phục vụ SMIC và Hua Hong Semiconductor mở rộng công suất.
Lý do ASML phải vội vàng là vì thị trường Trung Quốc chiếm tới một phần ba kim ngạch của họ với doanh thu hơn 6 tỉ euro (tương đương hơn 160 nghìn tỉ VNĐ) trong năm 2023. Nếu mất thị trường này, doanh thu sẽ giảm mạnh. Tại cuộc họp tài chính, ban lãnh đạo ASML nhấn mạnh họ cần giữ quan hệ khách hàng, nếu không hợp tác lâu dài sẽ khó khăn. Nhật Bản cũng có Nikon và Canon sản xuất DUV; nếu ASML chậm, thị phần có thể rơi vào tay đối thủ. Bên cạnh đó, một số bằng sáng chế DUV sẽ hết hạn vào năm 2025, tạo cơ hội cho các nhà sản xuất khác sao chép trong khi ASML cần tiêu thụ hết hàng tồn.
Chính phủ Hà Lan giữ vai trò cân bằng khi trong nửa cuối 2023 vừa cấp phép mới vừa thu hồi một số giấy phép DUV hiện đại nhằm xoa dịu Mỹ. ASML đã xuất xưởng 21 máy trong tháng 10 và 16 máy trong tháng 11, tổng trị giá hơn 1,4 tỉ đô la Mỹ (tương đương hơn 35 nghìn tỉ VNĐ). Những thiết bị này được vận chuyển gấp rút sang Trung Quốc để lắp đặt và chạy thử. SMIC dùng chúng mở rộng dây chuyền 14 nanomet, tăng tỷ lệ sử dụng công suất từ 75 phần trăm lên 85 phần trăm. Hua Hong cũng đầu tư xây dựng nhà máy chip quản lý năng lượng và cảm biến.
Động thái này gây tranh cãi. Bộ Ngoại giao Mỹ bày tỏ lo ngại nhưng không áp thêm lệnh trừng phạt vì không liên quan đến EUV. Một số đại biểu Nghị viện châu Âu cho rằng Hà Lan đặt lợi ích kinh tế lên trên chiến lược dài hạn, khiến đổi mới trong nước bị trì trệ. ASML với hơn 40.000 nhân viên, phần lớn phụ trách mảng DUV, đã giữ được đơn hàng và không phải cắt giảm lao động.
Tác động của các hạn chế trong năm 2024 và dự báo năm 2025
Bước sang năm 2024, quy định mới có hiệu lực khiến tỷ trọng doanh thu DUV từ Trung Quốc giảm còn 26 phần trăm trong nửa đầu năm. Trung Quốc thúc đẩy tự chủ với nguyên mẫu máy in thạch bản 28 nanomet của Shanghai Microelectronics, dự kiến sản xuất hàng loạt năm 2026. SMIC cũng tự sửa chữa một số máy ASML để tránh gián đoạn sản xuất. Cả năm 2024, doanh thu từ Trung Quốc dự kiến còn 20 phần trăm tổng doanh thu của ASML, nhưng công ty vẫn duy trì kết quả tích cực nhờ nhu cầu AI làm tăng mạnh đơn hàng EUV.
Đến tháng 9, Hà Lan mở rộng hạn chế với cả các mẫu DUV ngâm nước cũ, yêu cầu xin phép và loại bỏ tuyến đường Mỹ. Điều này khiến ASML gặp khó trong xuất khẩu sang Trung Quốc nhưng họ cho rằng không ảnh hưởng đến tài chính năm 2024. Chính phủ Hà Lan khẳng định đây không phải lệnh cấm nhưng thực tế các hạn chế rất chặt. Bộ Thương mại Trung Quốc phản ứng rằng chuỗi cung ứng đang bị gián đoạn.
Bước sang 2025, tình hình trở nên phức tạp. Doanh thu thuần quý 3 của ASML đạt 7,5 tỉ euro (tương đương hơn 200 nghìn tỉ VNĐ) với biên lợi nhuận 52 phần trăm và dự kiến tăng trưởng cả năm 15 phần trăm. Tuy nhiên, doanh thu từ Trung Quốc có thể giảm từ gần 50 phần trăm năm 2024 xuống 20 phần trăm năm 2025. ASML ngừng công bố dữ liệu DUV cho Trung Quốc để bảo vệ bí mật thương mại. Thủ tướng Hà Lan tuyên bố chính quyền Trump sau khi nhậm chức sẽ tiếp tục gây áp lực hạn chế ASML.
Tình hình cho thấy sự đan xen giữa địa chính trị và kinh doanh. Hà Lan bán hàng trước thời điểm quy định giúp kinh tế ổn định ngắn hạn nhưng có thể làm mất lòng đồng minh. Giá cổ phiếu ASML tăng 15 phần trăm cuối 2023 nhờ đơn hàng lớn nhưng biến động đầu 2024 vì hạn chế mới. Trong nửa đầu 2025, khách hàng Trung Quốc tiếp tục mua linh kiện nhưng hoạt động sản xuất máy mới gần như dừng lại. Trung Quốc thì đẩy mạnh tự chủ với nguồn vốn hàng chục tỉ đô la Mỹ rót vào thiết bị nội địa. Chuỗi cung ứng đang được tái định hình và hiệu quả của động thái Hà Lan vẫn chưa thể kết luận.
Tác động lan rộng sang Hàn Quốc và thay đổi cán cân thị trường chip
Sau khi Trung Quốc mua số lượng lớn DUV, năng lực sản xuất của họ tăng mạnh. Trong quý 1 năm 2023, thị phần đúc wafer toàn cầu của Trung Quốc vượt 10 phần trăm với tốc độ tăng trưởng hơn 20 phần trăm. SMIC dẫn đầu với mở rộng quy trình 28 nanomet và 14 nanomet, còn Hua Hong đầu tư lớn vào sản xuất chip năng lượng và IoT.
Điều này gây sức ép lên Hàn Quốc, vốn phụ thuộc vào Samsung và SK Hynix. Trong quý 1 năm 2023, Hàn Quốc giữ 16,3 phần trăm thị phần đúc toàn cầu, riêng Samsung là 12,4 phần trăm. Việc Trung Quốc mở rộng sản lượng giá thấp khiến thị phần của Hàn Quốc giảm ở các phân khúc cũ như DRAM và NAND. Samsung phải cắt giảm 20 phần trăm sản xuất chip nhớ trong năm 2023 để xử lý tồn kho và cạnh tranh đơn hàng. SK Hynix chịu thiệt hại hàng nghìn tỉ won do chiến tranh giá và xu hướng tự cung tự cấp của Trung Quốc.
Xuất khẩu chip của Hàn Quốc sang Trung Quốc chiếm 40 phần trăm tổng kim ngạch năm 2023. Tuy nhiên, Trung Quốc có năng lực sản xuất lớn hơn nên Hàn Quốc mất dần lợi thế. Trong nửa đầu 2024, doanh thu bộ nhớ của Samsung giảm 5 phần trăm, biên lợi nhuận từ 25 phần trăm xuống 20 phần trăm. Thị phần HBM của SK Hynix đạt 30 phần trăm nhưng cạnh tranh từ YMTC tăng nhanh.
Hàn Quốc tung Đạo luật K Chips trị giá hơn 100 nghìn tỉ won (tương đương hàng nghìn nghìn tỉ VNĐ) để hỗ trợ công nghệ tiên tiến, nhưng Mỹ lại hạn chế các công ty Hàn Quốc sử dụng thiết bị Mỹ tại nhà máy ở Trung Quốc khiến cổ phiếu Samsung và SK giảm 3 đến 5 phần trăm vào tháng 9 năm 2024. Samsung chuyển trọng tâm sang Việt Nam và Mỹ, làm tăng chi phí và giảm lợi nhuận ngắn hạn.
Đến năm 2025, thị phần đúc của Trung Quốc có thể lên gần 15 phần trăm nhờ trợ cấp và tự chủ chuỗi cung ứng. Samsung phục hồi nhẹ ở mảng nhớ nhưng thị phần DRAM của SK Hynix 36,3 phần trăm đã vượt Samsung 34 phần trăm. Tuy nhiên, sự mở rộng của SMIC làm Hàn Quốc mất dần các đơn hàng chip cũ. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu chất bán dẫn của Hàn Quốc có thể giảm từ 43,9 phần trăm năm 2024 xuống 25 phần trăm năm 2025. Tỷ lệ tự cung tự cấp của Trung Quốc dự kiến tăng từ 15 phần trăm năm 2023 lên 25 phần trăm trong vài năm tới.
Cán cân thị trường thay đổi khi SK Hynix hợp tác chặt với Nvidia về bộ nhớ hiệu năng cao, trong khi mảng NAND của Samsung bị YMTC thách thức khiến lợi nhuận quý 2 năm 2025 có thể giảm 10 phần trăm. Một hiệp hội công nghiệp Hàn Quốc cảnh báo Trung Quốc có thể khiến Hàn Quốc mất thêm 10 phần trăm thị phần toàn cầu vào năm 2030. Samsung dự kiến đầu tư 30 nghìn tỉ won (tương đương hàng trăm nghìn tỉ VNĐ) cho R&D công nghệ 2 nanomet năm 2025, nhưng thị trường Trung Quốc vẫn tăng trưởng mạnh.
Tác động lan rộng khi các doanh nghiệp thiết bị Hàn Quốc phụ thuộc vào nhu cầu từ Trung Quốc nhưng nhu cầu này giảm khi Trung Quốc ưu tiên nội địa hóa. Xuất khẩu bán dẫn Hàn Quốc sang Trung Quốc trong nửa đầu 2025 có thể giảm 15 phần trăm, gây thiệt hại kinh tế. Chính phủ Hàn Quốc thúc đẩy mở rộng sang Đông Nam Á và châu Âu nhưng khó hiệu quả ngay. Sự trỗi dậy chip của Trung Quốc khiến Hàn Quốc từ vị thế dẫn đầu sang phòng thủ.
Đến tháng 8, Mỹ thu hồi giấy phép cho nhà máy Samsung và SK tại Trung Quốc, cấm nhập thiết bị Mỹ và yêu cầu xin lại giấy phép. Cổ phiếu SK giảm 4,8 phần trăm, Samsung giảm 3 phần trăm. Điều này khiến các công ty Hàn Quốc khó mở rộng sản xuất tại Trung Quốc và càng thúc đẩy Trung Quốc đẩy mạnh nội địa hóa, gây khó khăn cho Hàn Quốc trong dài hạn. (Sohu)
