Ngọc Yến
Writer
Trong nhiều thập kỷ, ngành bán dẫn toàn cầu phát triển dựa trên một nguyên tắc cốt lõi: toàn cầu hóa. Mỗi quốc gia đảm nhiệm một phần trong chuỗi giá trị, từ thiết kế, vật liệu, thiết bị cho đến sản xuất và ứng dụng. Thành công không đến từ việc làm tất cả, mà từ việc đứng đúng vị trí trong hệ thống toàn cầu.
Tuy nhiên, từ đầu thập kỷ 2020, trật tự này bắt đầu rạn nứt. Căng thẳng thương mại và công nghệ giữa Trung Quốc và Mỹ đã đẩy ngành bán dẫn Trung Quốc vào một giai đoạn hoàn toàn mới. Hoa Kỳ áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu ngày càng nghiêm ngặt, cắt đứt quyền tiếp cận chip cao cấp, thiết bị sản xuất và công nghệ then chốt. Năm 2022, liên minh CHIP4 được hình thành với mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái bán dẫn khép kín, loại Trung Quốc ra ngoài. Đến tháng 10/2023, các quy định kiểm soát xuất khẩu tiếp tục được siết chặt, đặc biệt trong lĩnh vực AI và thiết bị sản xuất chip.
Trong bối cảnh đó, ngành bán dẫn Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác ngoài con đường tự lực. Chuỗi công nghiệp được xây dựng trong hơn hai thập kỷ buộc phải bước vào thử thách khắc nghiệt nhất kể từ trước đến nay.
Áp lực bên ngoài đã tạo ra một sự thay đổi mang tính bước ngoặt: từ phát triển phân tán sang tái cấu trúc và tích hợp toàn diện. Nguồn lực vốn rời rạc bắt đầu được gom lại, các mắt xích trong chuỗi giá trị buộc phải liên kết chặt chẽ hơn.
Huawei là một trong những doanh nghiệp đi đầu trong quá trình chuyển hướng này. Trước khi bị cấm vận, Huawei đã âm thầm xây dựng nền tảng bán dẫn thông qua hệ sinh thái HiSilicon. Khi các con đường truyền thống bị chặn, hãng lựa chọn xây dựng hệ thống chip độc lập hoàn chỉnh. Ở mảng điện toán đa năng, Huawei phát triển kiến trúc Kunpeng dựa trên ARM, từng bước hình thành hệ sinh thái đủ khả năng tự vận hành. Ở mảng AI, dòng chip Ascend ra đời để bù đắp khoảng trống về năng lực tính toán cao cấp trong nước. Đến năm 2024, Huawei đã hình thành hệ thống điện toán kép Kunpeng–Ascend và đạt doanh thu 862,1 tỷ nhân dân tệ, cho thấy khả năng vượt qua cú sốc phong tỏa công nghệ.
Song song với Huawei, một sự kiện mang tính nền tảng khác là sự tái sinh của Tsinghua Unigroup. Sau cú vỡ nợ năm 2020, tập đoàn này trải qua quá trình tái cấu trúc lớn nhất trong lịch sử công nghệ Trung Quốc, với giá trị lên tới 120 tỷ nhân dân tệ. Đến tháng 7/2022, liên danh Zhilu Capital và Jianguang Asset Management tiếp quản hoàn toàn tập đoàn, chấm dứt giai đoạn mở rộng thiếu kiểm soát trước đây.
Tsinghua Unigroup mới chuyển trọng tâm sang tích hợp chiều sâu, kết nối các công ty con và liên kết chặt chẽ với hệ sinh thái bán dẫn trong và ngoài nước. Sau ba năm, tập đoàn đã xây dựng được chuỗi công nghiệp tương đối hoàn chỉnh, sở hữu hàng trăm công ty con, hàng chục nhà máy và hiện diện tại hơn 60 quốc gia. Hiệu quả tài chính của các công ty niêm yết trong hệ thống cũng được cải thiện rõ rệt.
Trong khi các “trụ cột cũ” tái cấu trúc, một thế hệ doanh nghiệp mới trong lĩnh vực GPU và AI bắt đầu bước ra khỏi phòng thí nghiệm. Cambricon chuyển trọng tâm sang chip AI đám mây, Moore Threads phát triển GPU đầy đủ tính năng và niêm yết trên sàn STAR, Muxi Technology tập trung vào GPU hiệu năng cao cho huấn luyện và suy luận AI. Những đột phá này không đơn lẻ, mà phản ánh sự hình thành của hệ sinh thái năng lực tính toán nội địa dưới sự thúc đẩy của thị trường, chính sách và vốn.
Ở khâu sản xuất, SMIC và YMTC trở thành hai trụ cột quan trọng. SMIC mở rộng mạnh các quy trình đã hoàn thiện, vươn lên vị trí hàng đầu thế giới về sản xuất chip mature node, tạo nền móng sản xuất vững chắc. YMTC từng bước phá vỡ thế độc quyền trong lĩnh vực bộ nhớ, đạt giá trị sản lượng gần 40 tỷ nhân dân tệ vào năm 2024, trở thành lực lượng không thể thiếu trong chuỗi cung ứng nội địa.
Tuy nhiên, quá trình hội nhập không diễn ra suôn sẻ. Từ năm 2022, các thương vụ mua bán và sáp nhập ở nước ngoài của doanh nghiệp Trung Quốc liên tục bị can thiệp vì lý do chính trị, điển hình là các vụ Nexperia tại Hà Lan và FTDI tại Anh. Những sự kiện này cho thấy việc tiếp cận công nghệ và tài sản chiến lược ở nước ngoài ngày càng khó khăn, buộc ngành bán dẫn Trung Quốc phải quay mạnh về nội lực.
Trước thực tế đó, mô hình phát triển mới dần hình thành: doanh nghiệp, chính phủ, trường đại học và tổ chức tài chính phối hợp chặt chẽ hơn; kết quả nghiên cứu được đẩy nhanh vào sản xuất; nguồn lực tập trung vào các doanh nghiệp đầu tàu. Ngành bán dẫn Trung Quốc bước vào kỷ nguyên hội nhập, thay thế cho giai đoạn phát triển phân mảnh trước đây.
Nhìn lại hơn hai thập kỷ, từ làn sóng du học sinh trở về đầu những năm 2000 đến sự trỗi dậy của các doanh nghiệp thiết kế, sản xuất, đóng gói và thiết bị, ngành bán dẫn Trung Quốc đã hoàn tất quá trình thương mại hóa và xây dựng nền tảng công nghiệp tương đối đầy đủ. Những cú sốc địa chính trị sau năm 2022 không làm đứt gãy hệ thống này, mà buộc nó phải tự tái cấu trúc để trưởng thành hơn.
Trong tương lai, cạnh tranh công nghệ toàn cầu xoay quanh hai trục chính là AI và bán dẫn. AI mở ra khả năng mới, còn bán dẫn là nền móng của mọi khả năng đó. Sau ba mươi năm tích lũy, con đường của ngành bán dẫn Trung Quốc ngày càng rõ ràng: tự lực, hội nhập, lấy doanh nghiệp lớn làm trụ cột, và xây dựng hệ sinh thái hoàn chỉnh để đứng vững trong một thế giới công nghệ ngày càng phân cực.
Tuy nhiên, từ đầu thập kỷ 2020, trật tự này bắt đầu rạn nứt. Căng thẳng thương mại và công nghệ giữa Trung Quốc và Mỹ đã đẩy ngành bán dẫn Trung Quốc vào một giai đoạn hoàn toàn mới. Hoa Kỳ áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu ngày càng nghiêm ngặt, cắt đứt quyền tiếp cận chip cao cấp, thiết bị sản xuất và công nghệ then chốt. Năm 2022, liên minh CHIP4 được hình thành với mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái bán dẫn khép kín, loại Trung Quốc ra ngoài. Đến tháng 10/2023, các quy định kiểm soát xuất khẩu tiếp tục được siết chặt, đặc biệt trong lĩnh vực AI và thiết bị sản xuất chip.
Trong bối cảnh đó, ngành bán dẫn Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác ngoài con đường tự lực. Chuỗi công nghiệp được xây dựng trong hơn hai thập kỷ buộc phải bước vào thử thách khắc nghiệt nhất kể từ trước đến nay.
Áp lực bên ngoài đã tạo ra một sự thay đổi mang tính bước ngoặt: từ phát triển phân tán sang tái cấu trúc và tích hợp toàn diện. Nguồn lực vốn rời rạc bắt đầu được gom lại, các mắt xích trong chuỗi giá trị buộc phải liên kết chặt chẽ hơn.
Huawei là một trong những doanh nghiệp đi đầu trong quá trình chuyển hướng này. Trước khi bị cấm vận, Huawei đã âm thầm xây dựng nền tảng bán dẫn thông qua hệ sinh thái HiSilicon. Khi các con đường truyền thống bị chặn, hãng lựa chọn xây dựng hệ thống chip độc lập hoàn chỉnh. Ở mảng điện toán đa năng, Huawei phát triển kiến trúc Kunpeng dựa trên ARM, từng bước hình thành hệ sinh thái đủ khả năng tự vận hành. Ở mảng AI, dòng chip Ascend ra đời để bù đắp khoảng trống về năng lực tính toán cao cấp trong nước. Đến năm 2024, Huawei đã hình thành hệ thống điện toán kép Kunpeng–Ascend và đạt doanh thu 862,1 tỷ nhân dân tệ, cho thấy khả năng vượt qua cú sốc phong tỏa công nghệ.
Song song với Huawei, một sự kiện mang tính nền tảng khác là sự tái sinh của Tsinghua Unigroup. Sau cú vỡ nợ năm 2020, tập đoàn này trải qua quá trình tái cấu trúc lớn nhất trong lịch sử công nghệ Trung Quốc, với giá trị lên tới 120 tỷ nhân dân tệ. Đến tháng 7/2022, liên danh Zhilu Capital và Jianguang Asset Management tiếp quản hoàn toàn tập đoàn, chấm dứt giai đoạn mở rộng thiếu kiểm soát trước đây.
Tsinghua Unigroup mới chuyển trọng tâm sang tích hợp chiều sâu, kết nối các công ty con và liên kết chặt chẽ với hệ sinh thái bán dẫn trong và ngoài nước. Sau ba năm, tập đoàn đã xây dựng được chuỗi công nghiệp tương đối hoàn chỉnh, sở hữu hàng trăm công ty con, hàng chục nhà máy và hiện diện tại hơn 60 quốc gia. Hiệu quả tài chính của các công ty niêm yết trong hệ thống cũng được cải thiện rõ rệt.
Trong khi các “trụ cột cũ” tái cấu trúc, một thế hệ doanh nghiệp mới trong lĩnh vực GPU và AI bắt đầu bước ra khỏi phòng thí nghiệm. Cambricon chuyển trọng tâm sang chip AI đám mây, Moore Threads phát triển GPU đầy đủ tính năng và niêm yết trên sàn STAR, Muxi Technology tập trung vào GPU hiệu năng cao cho huấn luyện và suy luận AI. Những đột phá này không đơn lẻ, mà phản ánh sự hình thành của hệ sinh thái năng lực tính toán nội địa dưới sự thúc đẩy của thị trường, chính sách và vốn.
Ở khâu sản xuất, SMIC và YMTC trở thành hai trụ cột quan trọng. SMIC mở rộng mạnh các quy trình đã hoàn thiện, vươn lên vị trí hàng đầu thế giới về sản xuất chip mature node, tạo nền móng sản xuất vững chắc. YMTC từng bước phá vỡ thế độc quyền trong lĩnh vực bộ nhớ, đạt giá trị sản lượng gần 40 tỷ nhân dân tệ vào năm 2024, trở thành lực lượng không thể thiếu trong chuỗi cung ứng nội địa.
Tuy nhiên, quá trình hội nhập không diễn ra suôn sẻ. Từ năm 2022, các thương vụ mua bán và sáp nhập ở nước ngoài của doanh nghiệp Trung Quốc liên tục bị can thiệp vì lý do chính trị, điển hình là các vụ Nexperia tại Hà Lan và FTDI tại Anh. Những sự kiện này cho thấy việc tiếp cận công nghệ và tài sản chiến lược ở nước ngoài ngày càng khó khăn, buộc ngành bán dẫn Trung Quốc phải quay mạnh về nội lực.
Trước thực tế đó, mô hình phát triển mới dần hình thành: doanh nghiệp, chính phủ, trường đại học và tổ chức tài chính phối hợp chặt chẽ hơn; kết quả nghiên cứu được đẩy nhanh vào sản xuất; nguồn lực tập trung vào các doanh nghiệp đầu tàu. Ngành bán dẫn Trung Quốc bước vào kỷ nguyên hội nhập, thay thế cho giai đoạn phát triển phân mảnh trước đây.
Nhìn lại hơn hai thập kỷ, từ làn sóng du học sinh trở về đầu những năm 2000 đến sự trỗi dậy của các doanh nghiệp thiết kế, sản xuất, đóng gói và thiết bị, ngành bán dẫn Trung Quốc đã hoàn tất quá trình thương mại hóa và xây dựng nền tảng công nghiệp tương đối đầy đủ. Những cú sốc địa chính trị sau năm 2022 không làm đứt gãy hệ thống này, mà buộc nó phải tự tái cấu trúc để trưởng thành hơn.
Trong tương lai, cạnh tranh công nghệ toàn cầu xoay quanh hai trục chính là AI và bán dẫn. AI mở ra khả năng mới, còn bán dẫn là nền móng của mọi khả năng đó. Sau ba mươi năm tích lũy, con đường của ngành bán dẫn Trung Quốc ngày càng rõ ràng: tự lực, hội nhập, lấy doanh nghiệp lớn làm trụ cột, và xây dựng hệ sinh thái hoàn chỉnh để đứng vững trong một thế giới công nghệ ngày càng phân cực.
