The Storm Riders
Writer
Những chiếc răng hóa thạch cổ xưa được phát hiện trong một dự án khảo cổ kéo dài hàng thập kỷ ở đông bắc Ethiopia, đã mang đến một bằng chứng đáng kinh ngạc: hai loại hominin (tổ tiên loài người) khác nhau đã cùng tồn tại ở một địa điểm trong khoảng thời gian từ 2.6 đến 2.8 triệu năm trước. Đáng chú ý hơn, một trong số đó có thể là một loài chưa từng được biết đến.
Khám phá này được công bố trên tạp chí Nature hôm thứ Tư, đã mở ra góc nhìn mới về mạng lưới tiến hóa phức tạp của loài người. Mười chiếc răng được tìm thấy trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2020 thuộc về chi Australopithecus, họ hàng cổ xưa của con người. Trong khi đó, ba chiếc răng khác được tìm thấy vào năm 2015 lại thuộc về chi Homo, chi bao gồm cả người hiện đại (Homo sapiens) chúng ta.
Việc tìm thấy bằng chứng về sự tồn tại chồng chéo của hai dòng hominin trong cùng một lớp hóa thạch là một điều cực kỳ hiếm hoi. Trước đây, các nhà khoa học thường tin rằng chi Homo chỉ xuất hiện sau khi chi Australopithecus tuyệt chủng, chứ không phải là hai nhóm cùng thời. Các loài Australopithecus đã đi thẳng bằng hai chân giống như người hiện đại nhưng có bộ não tương đối nhỏ, gần với kích thước não loài vượn. Sự xuất hiện của chi Homo với bộ não lớn hơn dễ khiến chúng ta ngày nay lầm tưởng về một sự nâng cấp tiến hóa tuyến tính trên con đường trở thành người hiện đại.
Tuy nhiên, sự cùng tồn tại của hai nhóm này chứng tỏ rằng các hominin đã phát triển và sinh sống dưới nhiều hình thái đa dạng cùng một lúc. Đồng tác giả nghiên cứu Kaye Reed, nhà khoa học nghiên cứu và giáo sư danh dự tại Viện Nguồn gốc Con người, Đại học Bang Arizona, cho biết: “Nghiên cứu mới này cho thấy hình ảnh mà nhiều người trong chúng ta hình dung về quá trình từ vượn đến người Neanderthal rồi đến người hiện đại là không chính xác, sự tiến hóa không hoạt động như vậy. Ở đây chúng ta có hai loài hominin cùng tồn tại. Và sự tiến hóa của loài người không phải là một đường thẳng, nó là một cái cây rậm rạp có những dạng sống đã bị tuyệt chủng.”
Kể từ năm 2002, Giáo sư Reed đã là đồng giám đốc của Dự án Nghiên cứu Ledi-Geraru, một phần tập trung vào việc tìm kiếm bằng chứng về các loài Homo sơ khai. Vào năm 2015, nhóm nghiên cứu đã công bố phát hiện về mảnh xương hàm Homo cổ nhất được biết đến, có niên đại 2.8 triệu năm. Họ cũng tìm kiếm bằng chứng muộn hơn của loài Australopithecus afarensis, loài nổi tiếng nhất với bộ hài cốt hóa thạch "Lucy" được phát hiện năm 1974. Tuy nhiên, không có dấu vết nào của loài này trong các lớp hóa thạch sau 2.95 triệu năm trước, cho thấy họ đã tuyệt chủng trước khi chi Homo xuất hiện. Khi nhóm nghiên cứu phát hiện ra những chiếc răng Australopithecus mới này, họ đã so sánh chúng với các loài đã biết như afarensis và garhi, nhưng chúng không trùng khớp. Thay vào đó, các nhà khoa học tin rằng những chiếc răng này thuộc về một loài Australopithecus chưa từng được biết đến, đã bước đi trên Trái Đất sau thời của Lucy và cùng thời với một loài Homo sơ khai.
Những chiếc răng này được tìm thấy tại vùng Afar của Ethiopia, một địa điểm then chốt cho các nhà nghiên cứu tìm kiếm câu trả lời về sự tiến hóa của loài người. Đồng tác giả Christopher Campisano, phó giáo sư tại Viện Nguồn gốc Con người, giải thích rằng vùng Afar là một môi trường rạn nứt đang hoạt động, nơi các mảng kiến tạo liên tục tách rời nhau, làm lộ ra các lớp trầm tích cổ xưa. Ông cho biết: “Lục địa đang theo đúng nghĩa đen là đang tự 'mở khóa' ở đó, tạo ra rất nhiều hoạt động núi lửa và kiến tạo. Khoảng 2,5 đến 3 triệu năm trước, những ngọn núi lửa này đã phun ra tro chứa các tinh thể cho phép chúng tôi xác định niên đại của các vụ phun trào.”
Những chiếc răng Australopithecus được ghi nhận trong nghiên cứu mới có niên đại 2.63 triệu năm, trong khi những chiếc răng Homo có niên đại từ 2.59 triệu đến 2.78 triệu năm. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu vẫn rất thận trọng và chưa xác định tên loài cụ thể cho bất kỳ chiếc răng nào cho đến khi có thêm dữ liệu và hóa thạch. Tác giả chính Brian Villmoare của nghiên cứu từ Đại học Nevada, Las Vegas, cho biết những chiếc răng Australopithecus này có những đặc điểm trên múi răng và răng nanh chưa từng thấy ở các loài afarensis hay garhi, cũng khác biệt về hình dạng so với bất kỳ loài Homo nào.
Tiến sĩ Stephanie Melillo, một nhà cổ nhân chủng học không tham gia vào nghiên cứu, nhận định rằng khám phá này rất quan trọng vì nó cung cấp cái nhìn sâu sắc vào một giai đoạn bí ẩn trong lịch sử tiến hóa loài người, từ 2 đến 3 triệu năm trước. Bà giải thích rằng việc tìm kiếm hóa thạch trong giai đoạn này rất khó khăn do tốc độ bồi tụ trầm tích ở Đông Phi rất thấp. Nghiên cứu mới này bổ sung vào bằng chứng ngày càng tăng cho thấy Australopithecus không hề đơn độc lang thang trên vùng đất Afar.
Vào thời điểm Australopithecus và Homo cùng tồn tại, vùng Afar, hiện nay chủ yếu là bán sa mạc, có sự biến đổi lượng mưa theo mùa nhiều hơn ngày nay. Hàng triệu năm trước, môi trường ở đó vẫn bị chi phối bởi một mùa khô nhưng được xen kẽ bởi một mùa mưa ngắn. Cảnh quan chủ yếu là vùng đất ngập nước và đồng cỏ. Việc tìm hiểu xem liệu Homo và Australopithecus có cùng nguồn thức ăn hay không có thể vẽ nên một bức chân dung về cách tổ tiên cổ đại của chúng ta chia sẻ hay cạnh tranh tài nguyên. Nhóm nghiên cứu cũng muốn xác định xem hominin nào đã tạo ra các công cụ bằng đá được tìm thấy tại địa điểm này.
Hiện tại, không thể biết chính xác hai dòng hominin này đã cùng tồn tại như thế nào, nhưng Giáo sư Reed hy vọng rằng những phát hiện trong tương lai sẽ cung cấp nhiều câu trả lời hơn. Bà kết luận: “Bất cứ khi nào bạn có một khám phá thú vị, nếu bạn là một nhà cổ sinh vật học, bạn luôn biết rằng mình cần thêm thông tin. Bạn cần thêm hóa thạch. Nhiều hóa thạch hơn sẽ giúp chúng ta kể câu chuyện về những gì đã xảy ra với tổ tiên của chúng ta từ rất lâu rồi. Nhưng vì chúng ta là những người sống sót, chúng ta biết rằng điều đó đã xảy ra với chính chúng ta.”
Khám phá này được công bố trên tạp chí Nature hôm thứ Tư, đã mở ra góc nhìn mới về mạng lưới tiến hóa phức tạp của loài người. Mười chiếc răng được tìm thấy trong khoảng thời gian từ 2018 đến 2020 thuộc về chi Australopithecus, họ hàng cổ xưa của con người. Trong khi đó, ba chiếc răng khác được tìm thấy vào năm 2015 lại thuộc về chi Homo, chi bao gồm cả người hiện đại (Homo sapiens) chúng ta.
Việc tìm thấy bằng chứng về sự tồn tại chồng chéo của hai dòng hominin trong cùng một lớp hóa thạch là một điều cực kỳ hiếm hoi. Trước đây, các nhà khoa học thường tin rằng chi Homo chỉ xuất hiện sau khi chi Australopithecus tuyệt chủng, chứ không phải là hai nhóm cùng thời. Các loài Australopithecus đã đi thẳng bằng hai chân giống như người hiện đại nhưng có bộ não tương đối nhỏ, gần với kích thước não loài vượn. Sự xuất hiện của chi Homo với bộ não lớn hơn dễ khiến chúng ta ngày nay lầm tưởng về một sự nâng cấp tiến hóa tuyến tính trên con đường trở thành người hiện đại.
Tuy nhiên, sự cùng tồn tại của hai nhóm này chứng tỏ rằng các hominin đã phát triển và sinh sống dưới nhiều hình thái đa dạng cùng một lúc. Đồng tác giả nghiên cứu Kaye Reed, nhà khoa học nghiên cứu và giáo sư danh dự tại Viện Nguồn gốc Con người, Đại học Bang Arizona, cho biết: “Nghiên cứu mới này cho thấy hình ảnh mà nhiều người trong chúng ta hình dung về quá trình từ vượn đến người Neanderthal rồi đến người hiện đại là không chính xác, sự tiến hóa không hoạt động như vậy. Ở đây chúng ta có hai loài hominin cùng tồn tại. Và sự tiến hóa của loài người không phải là một đường thẳng, nó là một cái cây rậm rạp có những dạng sống đã bị tuyệt chủng.”
Kể từ năm 2002, Giáo sư Reed đã là đồng giám đốc của Dự án Nghiên cứu Ledi-Geraru, một phần tập trung vào việc tìm kiếm bằng chứng về các loài Homo sơ khai. Vào năm 2015, nhóm nghiên cứu đã công bố phát hiện về mảnh xương hàm Homo cổ nhất được biết đến, có niên đại 2.8 triệu năm. Họ cũng tìm kiếm bằng chứng muộn hơn của loài Australopithecus afarensis, loài nổi tiếng nhất với bộ hài cốt hóa thạch "Lucy" được phát hiện năm 1974. Tuy nhiên, không có dấu vết nào của loài này trong các lớp hóa thạch sau 2.95 triệu năm trước, cho thấy họ đã tuyệt chủng trước khi chi Homo xuất hiện. Khi nhóm nghiên cứu phát hiện ra những chiếc răng Australopithecus mới này, họ đã so sánh chúng với các loài đã biết như afarensis và garhi, nhưng chúng không trùng khớp. Thay vào đó, các nhà khoa học tin rằng những chiếc răng này thuộc về một loài Australopithecus chưa từng được biết đến, đã bước đi trên Trái Đất sau thời của Lucy và cùng thời với một loài Homo sơ khai.
Những chiếc răng này được tìm thấy tại vùng Afar của Ethiopia, một địa điểm then chốt cho các nhà nghiên cứu tìm kiếm câu trả lời về sự tiến hóa của loài người. Đồng tác giả Christopher Campisano, phó giáo sư tại Viện Nguồn gốc Con người, giải thích rằng vùng Afar là một môi trường rạn nứt đang hoạt động, nơi các mảng kiến tạo liên tục tách rời nhau, làm lộ ra các lớp trầm tích cổ xưa. Ông cho biết: “Lục địa đang theo đúng nghĩa đen là đang tự 'mở khóa' ở đó, tạo ra rất nhiều hoạt động núi lửa và kiến tạo. Khoảng 2,5 đến 3 triệu năm trước, những ngọn núi lửa này đã phun ra tro chứa các tinh thể cho phép chúng tôi xác định niên đại của các vụ phun trào.”
Những chiếc răng Australopithecus được ghi nhận trong nghiên cứu mới có niên đại 2.63 triệu năm, trong khi những chiếc răng Homo có niên đại từ 2.59 triệu đến 2.78 triệu năm. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu vẫn rất thận trọng và chưa xác định tên loài cụ thể cho bất kỳ chiếc răng nào cho đến khi có thêm dữ liệu và hóa thạch. Tác giả chính Brian Villmoare của nghiên cứu từ Đại học Nevada, Las Vegas, cho biết những chiếc răng Australopithecus này có những đặc điểm trên múi răng và răng nanh chưa từng thấy ở các loài afarensis hay garhi, cũng khác biệt về hình dạng so với bất kỳ loài Homo nào.
Tiến sĩ Stephanie Melillo, một nhà cổ nhân chủng học không tham gia vào nghiên cứu, nhận định rằng khám phá này rất quan trọng vì nó cung cấp cái nhìn sâu sắc vào một giai đoạn bí ẩn trong lịch sử tiến hóa loài người, từ 2 đến 3 triệu năm trước. Bà giải thích rằng việc tìm kiếm hóa thạch trong giai đoạn này rất khó khăn do tốc độ bồi tụ trầm tích ở Đông Phi rất thấp. Nghiên cứu mới này bổ sung vào bằng chứng ngày càng tăng cho thấy Australopithecus không hề đơn độc lang thang trên vùng đất Afar.
Vào thời điểm Australopithecus và Homo cùng tồn tại, vùng Afar, hiện nay chủ yếu là bán sa mạc, có sự biến đổi lượng mưa theo mùa nhiều hơn ngày nay. Hàng triệu năm trước, môi trường ở đó vẫn bị chi phối bởi một mùa khô nhưng được xen kẽ bởi một mùa mưa ngắn. Cảnh quan chủ yếu là vùng đất ngập nước và đồng cỏ. Việc tìm hiểu xem liệu Homo và Australopithecus có cùng nguồn thức ăn hay không có thể vẽ nên một bức chân dung về cách tổ tiên cổ đại của chúng ta chia sẻ hay cạnh tranh tài nguyên. Nhóm nghiên cứu cũng muốn xác định xem hominin nào đã tạo ra các công cụ bằng đá được tìm thấy tại địa điểm này.
Hiện tại, không thể biết chính xác hai dòng hominin này đã cùng tồn tại như thế nào, nhưng Giáo sư Reed hy vọng rằng những phát hiện trong tương lai sẽ cung cấp nhiều câu trả lời hơn. Bà kết luận: “Bất cứ khi nào bạn có một khám phá thú vị, nếu bạn là một nhà cổ sinh vật học, bạn luôn biết rằng mình cần thêm thông tin. Bạn cần thêm hóa thạch. Nhiều hóa thạch hơn sẽ giúp chúng ta kể câu chuyện về những gì đã xảy ra với tổ tiên của chúng ta từ rất lâu rồi. Nhưng vì chúng ta là những người sống sót, chúng ta biết rằng điều đó đã xảy ra với chính chúng ta.”
