Phải chăng Nhật Bản đã vô tình giúp Trung Quốc một việc lớn?

[Mr Bens]

Gần đây, Nhật Bản đã dồn nhiều nguồn lực vào việc tìm kiếm các mỏ coban tại Cộng hòa Dân chủ Congo. Tuy nhiên, sau quá trình thăm dò dài hơi, họ phát hiện phần lớn quyền khai thác đã nằm trong tay các doanh nghiệp Trung Quốc, khiến nỗ lực của Nhật gần như không còn ý nghĩa. Trong khi đó, Trung Quốc lại tận dụng cơ hội để kiểm soát nguồn cung coban quan trọng nhất thế giới, giảm bớt tình trạng khan hiếm nguyên liệu sản xuất động cơ máy bay vốn gây khó khăn hơn ba thập kỷ. Dù có vẻ kịch tính, câu chuyện phản ánh rõ cạnh tranh tài nguyên và tính toán địa chính trị hiện nay.

Coban ngày càng đóng vai trò không thể thiếu, đặc biệt trong ngành pin xe năng lượng mới, nơi pin lithium ion ba thành phần cần coban làm vật liệu chủ chốt. Hơn 70 phần trăm lượng coban toàn cầu đến từ Congo. Trung Quốc là nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới và cũng là quốc gia đi sau trong công nghệ động cơ hàng không, trong đó coban là nguyên tố phụ gia thiết yếu của hợp kim chịu nhiệt độ cao. Đối với các bộ phận quan trọng của động cơ như đĩa tua bin hay vòng giữ, nguồn cung coban ổn định vô cùng quan trọng. Nếu thiếu coban, lực đẩy không thể tăng và tuổi thọ động cơ bị giảm. Trong nhiều năm, nguồn coban chất lượng cao phụ thuộc gần như hoàn toàn vào nhập khẩu với giá cao và biến động mạnh, chỉ cần gián đoạn nguồn cung là ảnh hưởng lập tức lan rộng.

Nhật Bản thất thế trong cuộc đua khai thác tại Congo​

Là quốc đảo nghèo tài nguyên, Nhật Bản còn coi trọng mỏ coban Congo hơn nhiều quốc gia khác. Ngay từ thế kỷ trước, Nhật đã đầu tư mạnh vào khảo sát tại châu Phi. Tại vành đai đồng coban Katanga, các đoàn địa chất Nhật thu thập lượng lớn dữ liệu và xác định nhiều khối quặng chất lượng cao. Khi trở về, họ nhanh chóng huy động vốn để mua quyền khai thác, thậm chí có công ty sẵn sàng chi 30 tỷ yên (khoảng 5,1 nghìn tỷ VNĐ.) nhằm sở hữu trực tiếp mỏ.

Tuy nhiên, Congo không chấp thuận. Vấn đề không nằm ở giá mà nằm ở lòng tin. Từ thập niên 1970, Trung Quốc liên tục hỗ trợ các nước châu Phi thông qua xây dựng hạ tầng, bệnh viện, đường sá và đội ngũ y tế, tạo nền tảng quan hệ bền chặt. Trong khủng hoảng tài chính 2008, Trung Quốc tiếp tục ký thỏa thuận đổi tài nguyên lấy hạ tầng trị giá 6 đến 9 tỷ USD (khoảng 150 đến 225 nghìn tỷ VNĐ), xây dựng hàng nghìn km đường, nhiều bệnh viện, trường học và nhà máy thủy điện, đồng thời nắm giữ cổ phần chi phối tại nhiều mỏ đồng và coban lớn. Đến năm 2016, China Molybdenum mua 56 phần trăm cổ phần mỏ Tenke Fungurume từ Freeport McMoRan, nắm quyền kiểm soát mỏ coban lớn nhất thế giới.

Dù Nhật Bản nhiều lần tìm cách can thiệp từ năm 2016 đến 2021 thông qua bên thứ ba, mọi đề nghị đều bị từ chối khéo léo. Khi các doanh nghiệp Trung Quốc kiểm soát mỏ, sản lượng coban tăng ổn định và phần lớn quặng Congo được vận chuyển trực tiếp về Trung Quốc. Hiện Trung Quốc nắm hơn 70 phần trăm thị phần coban tinh chế toàn cầu.

Coban giúp Trung Quốc tháo gỡ nút thắt động cơ hàng không​

Đối với Trung Quốc, sự ổn định nguồn coban có ý nghĩa chiến lược. Trước đây, hợp kim nhiệt độ cao phải phụ thuộc vào giá quốc tế, khiến việc nghiên cứu động cơ gặp nhiều hạn chế. Nhờ kiểm soát tài nguyên tại Congo, giá nguyên liệu giảm và nguồn cung ổn định hơn, giúp Viện Vật liệu Hàng không chủ động thử nghiệm, cải thiện độ ổn định của hợp kim gốc coban và đĩa luyện kim bột cho cánh quạt đơn tinh thể thế hệ ba và bốn. Đây là yếu tố thúc đẩy các động cơ mạnh như WS 15 hay WS 20 bước nhanh vào giai đoạn phát triển.

Trong khi đó, Nhật Bản tiếp tục lo lắng khi các tập đoàn như Toyota và Panasonic vẫn phải mua coban tinh chế từ Trung Quốc với giá cao hơn trước. Nhật đã ký thỏa thuận hợp tác với Congo năm 2022, sử dụng công nghệ vệ tinh để hỗ trợ thăm dò, nhưng quy mô không thể sánh với các dự án của Trung Quốc.

Cuộc cạnh tranh tài nguyên và bài học chiến lược​

Câu chuyện không phải Nhật cố ý giúp Trung Quốc, mà là Trung Quốc đã lựa chọn chiến lược hiệu quả hơn. Với cách tiếp cận đầu tư dài hạn, xây dựng hạ tầng và hợp tác bền vững, Trung Quốc mang lại lợi ích thực tế cho Congo, trong khi mô hình thuần thương mại của Nhật lại khó tạo sức hút ở châu Phi. Nhờ kiểm soát coban toàn cầu, Trung Quốc bảo đảm nguồn cung cho ngành pin, hợp kim chịu nhiệt và cả các dự án hàng không vũ trụ như J 20 hay xe năng lượng mới.

Nhìn rộng hơn, đây là minh chứng cho chiến lược vươn ra toàn cầu của Trung Quốc, nơi việc kiểm soát tài nguyên giúp nước này củng cố chuỗi cung ứng và loại bỏ điểm yếu trước đây. Khi không còn lo thiếu nguyên liệu, Trung Quốc có cơ sở để vững bước trong lĩnh vực động cơ hàng không và công nghiệp công nghệ cao. (Sohu)