Trường Sơn
Writer
Trong số các giải Nobel danh giá, giải Nobel Hòa bình luôn thu hút nhiều sự chú ý nhất không chỉ vì tầm ảnh hưởng chính trị, mà còn bởi quá trình tuyển chọn diễn ra gần như tuyệt đối bí mật.
Theo quy định, Ủy ban Nobel Na Uy bắt đầu nhận đề cử cho giải Hòa bình ngay từ đầu năm. Danh sách ứng viên đến từ nhiều nguồn: các thành viên chính phủ trên toàn thế giới, Tòa án Công lý Quốc tế ở The Hague, cũng như các giáo sư đại học trong các lĩnh vực như lịch sử, khoa học xã hội, luật, triết học, thần học và tôn giáo. Thời hạn gửi đề cử kết thúc vào cuối tháng 1, và tên của các ứng viên không bao giờ được tiết lộ cho công chúng, kể cả sau khi giải được trao.
Đại diện của người đoạt giải Nobel Hòa bình năm ngoái, Toshiyuki Mimaki, Terumi Tanaka và Shigemitsu Tanaka, ngồi trước Ủy ban Nobel Na Uy, từ trái, Gry Larsen, Anne Enger, chủ tịch Jorgen Watne Frydnes, Kristin Clemet và Asle Toje, trong lễ ký tặng sổ khách mời của Ủy ban Nobel tại Viện Nobel ở Oslo, Na Uy, vào ngày 9/12/2024
Đến tháng 3, ủy ban bắt đầu lập danh sách rút gọn gồm một số ứng viên tiềm năng, trước khi chọn ra người đoạt giải và công bố vào tháng 10. Toàn bộ quá trình được giữ kín tuyệt đối; thậm chí, cách từng thành viên bỏ phiếu cũng không bao giờ được tiết lộ.
Ông Jørgen Watne Frydnes, Chủ tịch Ủy ban Nobel Na Uy, chia sẻ trong cuộc phỏng vấn hiếm hoi với BBC rằng các buổi thảo luận thường diễn ra “rất căng thẳng”. "Chúng tôi tranh luận, thảo luận, không khí rất nóng,” ông nói. “Nhưng dĩ nhiên, chúng tôi vẫn giữ thái độ văn minh và luôn cố gắng đạt được sự đồng thuận.”
Từ khi Frydnes nắm vai trò chủ tịch, ủy ban đã trao giải cho nhiều nhân vật tiêu biểu: nhà báo Maria Ressa và Dmitry Muratov (2021) vì bảo vệ tự do ngôn luận; nhà hoạt động Belarus Ales Bialiatski (2022) vì đấu tranh cho quyền con người; và Narges Mohammadi (2023) vì lên tiếng vì quyền phụ nữ tại Iran.
Năm ngoái, giải thưởng thuộc về Nihon Hidankyo, tổ chức của các nạn nhân sống sót sau vụ ném bom nguyên tử ở Hiroshima và Nagasaki. Khi công bố giải, Frydnes nói: “Tôi lớn lên trong thời kỳ mà dân chủ tưởng như không thể bị đánh bại và giải trừ hạt nhân là điều hoàn toàn có thể đạt được.”
Sự tranh cãi luôn song hành
Nhưng như mọi giải thưởng có yếu tố chính trị, Nobel Hòa bình hiếm khi thoát khỏi tranh cãi.
Năm 2019, khi Ủy ban trao giải cho Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed vì chấm dứt xung đột kéo dài 20 năm với Eritrea, chỉ một năm sau, Ethiopia lại nổ ra chiến sự mới ở vùng Tigray.
Thành viên ủy ban Asle Toje khi đó thừa nhận: “Luôn có những người cho rằng người được chọn là sai. Khi giải thưởng được công bố, nó sống cuộc đời riêng của nó. Nếu Nobel Hòa bình không tạo ra tranh luận hay cảm xúc mạnh mẽ, thì có lẽ chúng tôi đã không làm tròn vai trò của mình.”
Năm 2023, truyền thông Ấn Độ còn lan truyền tin Toje từng ủng hộ Thủ tướng Narendra Modi cho giải Nobel, nhưng tổ chức kiểm chứng BOOM xác nhận thông tin này là hoàn toàn sai sự thật.
Một số thành viên khác của ủy ban cũng từng vướng tranh cãi trong quá khứ. Anne Enger, người từng bỏ phiếu phản đối việc Na Uy gia nhập Liên minh châu Âu năm 1994, cho rằng việc gia nhập sẽ khiến đất nước “đánh mất truyền thống và dân chủ”. Bà cũng từng vận động chống phá thai nhưng không thành công. Trong khi đó, Larsen, một thành viên khác, bị Viện Israel Na Uy chỉ trích vào năm 2006 vì cho rằng bà từng kêu gọi “tẩy chay hoàn toàn Israel”, một cáo buộc mà bà không đưa ra phản hồi công khai.
Một giải thưởng danh giá nhưng không hoàn hảo
Từ lâu, Nobel Hòa bình đã là biểu tượng của những nỗ lực thúc đẩy hòa bình, nhân quyền và tự do. Nhưng với đặc thù nằm giữa ranh giới của chính trị và đạo đức, nó luôn phản chiếu cả kỳ vọng lẫn mâu thuẫn của thời đại.
Như lời Frydnes từng nói: “Giải thưởng này không chỉ vinh danh một người hay một tổ chức. Nó là tấm gương phản chiếu thế giới với tất cả sự phức tạp của hòa bình và xung đột.” #Nobel2025
Theo quy định, Ủy ban Nobel Na Uy bắt đầu nhận đề cử cho giải Hòa bình ngay từ đầu năm. Danh sách ứng viên đến từ nhiều nguồn: các thành viên chính phủ trên toàn thế giới, Tòa án Công lý Quốc tế ở The Hague, cũng như các giáo sư đại học trong các lĩnh vực như lịch sử, khoa học xã hội, luật, triết học, thần học và tôn giáo. Thời hạn gửi đề cử kết thúc vào cuối tháng 1, và tên của các ứng viên không bao giờ được tiết lộ cho công chúng, kể cả sau khi giải được trao.
Đại diện của người đoạt giải Nobel Hòa bình năm ngoái, Toshiyuki Mimaki, Terumi Tanaka và Shigemitsu Tanaka, ngồi trước Ủy ban Nobel Na Uy, từ trái, Gry Larsen, Anne Enger, chủ tịch Jorgen Watne Frydnes, Kristin Clemet và Asle Toje, trong lễ ký tặng sổ khách mời của Ủy ban Nobel tại Viện Nobel ở Oslo, Na Uy, vào ngày 9/12/2024
Đến tháng 3, ủy ban bắt đầu lập danh sách rút gọn gồm một số ứng viên tiềm năng, trước khi chọn ra người đoạt giải và công bố vào tháng 10. Toàn bộ quá trình được giữ kín tuyệt đối; thậm chí, cách từng thành viên bỏ phiếu cũng không bao giờ được tiết lộ.
Ông Jørgen Watne Frydnes, Chủ tịch Ủy ban Nobel Na Uy, chia sẻ trong cuộc phỏng vấn hiếm hoi với BBC rằng các buổi thảo luận thường diễn ra “rất căng thẳng”. "Chúng tôi tranh luận, thảo luận, không khí rất nóng,” ông nói. “Nhưng dĩ nhiên, chúng tôi vẫn giữ thái độ văn minh và luôn cố gắng đạt được sự đồng thuận.”
Từ khi Frydnes nắm vai trò chủ tịch, ủy ban đã trao giải cho nhiều nhân vật tiêu biểu: nhà báo Maria Ressa và Dmitry Muratov (2021) vì bảo vệ tự do ngôn luận; nhà hoạt động Belarus Ales Bialiatski (2022) vì đấu tranh cho quyền con người; và Narges Mohammadi (2023) vì lên tiếng vì quyền phụ nữ tại Iran.
Năm ngoái, giải thưởng thuộc về Nihon Hidankyo, tổ chức của các nạn nhân sống sót sau vụ ném bom nguyên tử ở Hiroshima và Nagasaki. Khi công bố giải, Frydnes nói: “Tôi lớn lên trong thời kỳ mà dân chủ tưởng như không thể bị đánh bại và giải trừ hạt nhân là điều hoàn toàn có thể đạt được.”
Sự tranh cãi luôn song hành
Nhưng như mọi giải thưởng có yếu tố chính trị, Nobel Hòa bình hiếm khi thoát khỏi tranh cãi.
Năm 2019, khi Ủy ban trao giải cho Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed vì chấm dứt xung đột kéo dài 20 năm với Eritrea, chỉ một năm sau, Ethiopia lại nổ ra chiến sự mới ở vùng Tigray.
Thành viên ủy ban Asle Toje khi đó thừa nhận: “Luôn có những người cho rằng người được chọn là sai. Khi giải thưởng được công bố, nó sống cuộc đời riêng của nó. Nếu Nobel Hòa bình không tạo ra tranh luận hay cảm xúc mạnh mẽ, thì có lẽ chúng tôi đã không làm tròn vai trò của mình.”
Năm 2023, truyền thông Ấn Độ còn lan truyền tin Toje từng ủng hộ Thủ tướng Narendra Modi cho giải Nobel, nhưng tổ chức kiểm chứng BOOM xác nhận thông tin này là hoàn toàn sai sự thật.
Một số thành viên khác của ủy ban cũng từng vướng tranh cãi trong quá khứ. Anne Enger, người từng bỏ phiếu phản đối việc Na Uy gia nhập Liên minh châu Âu năm 1994, cho rằng việc gia nhập sẽ khiến đất nước “đánh mất truyền thống và dân chủ”. Bà cũng từng vận động chống phá thai nhưng không thành công. Trong khi đó, Larsen, một thành viên khác, bị Viện Israel Na Uy chỉ trích vào năm 2006 vì cho rằng bà từng kêu gọi “tẩy chay hoàn toàn Israel”, một cáo buộc mà bà không đưa ra phản hồi công khai.
Một giải thưởng danh giá nhưng không hoàn hảo
Từ lâu, Nobel Hòa bình đã là biểu tượng của những nỗ lực thúc đẩy hòa bình, nhân quyền và tự do. Nhưng với đặc thù nằm giữa ranh giới của chính trị và đạo đức, nó luôn phản chiếu cả kỳ vọng lẫn mâu thuẫn của thời đại.
Như lời Frydnes từng nói: “Giải thưởng này không chỉ vinh danh một người hay một tổ chức. Nó là tấm gương phản chiếu thế giới với tất cả sự phức tạp của hòa bình và xung đột.” #Nobel2025
