Tháp rơi tự do
Intern Writer
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang nổi lên như một trong những tác nhân chính thúc đẩy làn sóng sa thải, khiến tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp và lao động trẻ trong ngành công nghệ tại Mỹ tăng mạnh.
Ngày 10/8 (Chủ nhật), Michael Hartnett của Bank of America cho biết, tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới ra trường tại Mỹ đã tăng vọt từ 4,0% vào tháng 12/2023 lên 8,1%, cho thấy AI đang bắt đầu làm thay đổi sâu sắc thị trường việc làm. Theo dữ liệu mới nhất từ hãng nhân sự Challenger, Gray & Christmas, chỉ trong bảy tháng đầu năm nay, hơn 10.000 vị trí việc làm tại Mỹ biến mất trực tiếp do sự ứng dụng của AI tạo sinh. Cơ quan này nhận định AI đã vươn lên nằm trong top 5 nguyên nhân dẫn tới sa thải nhiều nhất trong năm.
Những vị trí sơ cấp là nhóm chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất. Nền tảng tìm việc dành cho thế hệ Z – Handshake – ghi nhận số lượng tin tuyển dụng cho các vị trí này (đặc biệt ở khối doanh nghiệp) giảm 15% so với cùng kỳ. Trong hai năm qua, số nhà tuyển dụng đề cập tới AI trong thông báo tuyển dụng tăng tới 400%.
Phần lớn công việc mà AI “tiếp quản” vốn thuộc về nhân viên mới ra trường, như thu thập và ghi chép dữ liệu, tạo biểu đồ cơ bản, hay tìm hiểu quy trình vận hành doanh nghiệp – những nhiệm vụ mà AI giờ đây có thể đảm đương trọn vẹn. Giáo sư Botelho, chuyên ngành hành vi tổ chức tại Trường Quản lý Yale, cho rằng ban lãnh đạo nhiều công ty sẵn sàng cắt giảm những vị trí này để tối ưu chi phí. Tuy nhiên, ông cảnh báo nếu xu hướng này kéo dài, doanh nghiệp có thể đánh mất cơ hội nuôi dưỡng thế hệ lãnh đạo và nhân sự chủ chốt trong tương lai.
Ngành công nghệ là nơi người trẻ chịu ảnh hưởng nặng nhất. Nhà kinh tế Joseph Briggs của Goldman Sachs cho biết, từ đầu năm đến nay, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm lao động 20-30 tuổi trong ngành này đã tăng khoảng 3 điểm phần trăm – mức cao hơn hẳn so với toàn ngành và so với các nhóm lao động trẻ khác. Briggs nhận định phần lớn doanh nghiệp vẫn chưa đưa AI vào toàn bộ quy trình sản xuất, nhưng dấu hiệu thu hẹp tuyển dụng đã rõ rệt và đối tượng chịu thiệt đầu tiên là lao động trẻ. Sau hai thập kỷ liên tục gia tăng tỷ trọng trong tổng việc làm, ba năm gần đây ngành công nghệ bắt đầu giảm tốc, với mức tuyển dụng thấp hơn xu hướng lịch sử.
George Lee, đồng giám đốc nghiên cứu toàn cầu của Goldman Sachs và cựu banker công nghệ, bổ sung rằng nhiều CEO công nghệ khi triển khai AI thường tạm ngừng tuyển nhân viên sơ cấp. “Làm thế nào để tinh gọn bộ máy, khiến công ty linh hoạt và thích ứng tốt hơn mà không mất đi lợi thế cạnh tranh? Trong giai đoạn này, người trẻ có phần trở thành nạn nhân của chiến lược đó.”
Tháng 7/2025, số việc làm mới tại Mỹ thấp hơn dự báo, các số liệu của những tháng trước cũng bị điều chỉnh giảm. Theo kịch bản cơ sở của Briggs, khoảng 6-7% lực lượng lao động có thể mất việc do tự động hóa bằng AI trong tương lai. Nếu tốc độ phổ cập AI nhanh hơn dự kiến 10 năm, vì tiến bộ công nghệ hoặc do kinh tế suy yếu buộc doanh nghiệp cắt giảm chi phí, “cú sốc” chuyển đổi sẽ còn dữ dội hơn. Ông nhấn mạnh, các dự báo hiện tại chưa tính đến kịch bản xuất hiện trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – loại AI có khả năng học hỏi và thích ứng đa lĩnh vực như con người. Trong trường hợp đó, phạm vi thay thế lao động sẽ rộng hơn rất nhiều, và tác động xã hội cũng nghiêm trọng hơn.
Nhiều doanh nghiệp lớn đã công khai áp dụng AI vào quy trình sản xuất và điều chỉnh chính sách nhân sự dựa trên đó. CEO Shopify đầu năm nay từng tuyên bố: “Nếu AI làm được thì chúng tôi sẽ không tuyển thêm người mới.” McKinsey đã triển khai hàng nghìn “AI agent” để xử lý công việc vốn dành cho nhân viên sơ cấp. Duolingo theo đuổi chiến lược “AI ưu tiên”, chọn ai được tuyển hoặc thăng chức dựa vào mức độ thành thạo AI. Alphabet (công ty mẹ của Google) và Microsoft cho biết AI hiện đã viết khoảng 30% mã nguồn trong một số dự án. CEO Salesforce – Marc Benioff – hồi tháng 6 tiết lộ AI đã đảm nhiệm tới 50% khối lượng công việc trong công ty.
Ngày 10/8 (Chủ nhật), Michael Hartnett của Bank of America cho biết, tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới ra trường tại Mỹ đã tăng vọt từ 4,0% vào tháng 12/2023 lên 8,1%, cho thấy AI đang bắt đầu làm thay đổi sâu sắc thị trường việc làm. Theo dữ liệu mới nhất từ hãng nhân sự Challenger, Gray & Christmas, chỉ trong bảy tháng đầu năm nay, hơn 10.000 vị trí việc làm tại Mỹ biến mất trực tiếp do sự ứng dụng của AI tạo sinh. Cơ quan này nhận định AI đã vươn lên nằm trong top 5 nguyên nhân dẫn tới sa thải nhiều nhất trong năm.
Ngành công nghệ là "tâm bão sa thải"
Tính chung, tổng số việc làm bị các doanh nghiệp Mỹ tuyên bố cắt giảm trong năm 2025 đã vượt 806.000, cao nhất cùng kỳ kể từ năm 2020. Ngành công nghệ là “tâm bão” khi hơn 89.000 vị trí bị loại bỏ, trong đó ít nhất 27.000 công việc kể từ năm 2023 bị thay thế bởi AI tự động hóa.Những vị trí sơ cấp là nhóm chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất. Nền tảng tìm việc dành cho thế hệ Z – Handshake – ghi nhận số lượng tin tuyển dụng cho các vị trí này (đặc biệt ở khối doanh nghiệp) giảm 15% so với cùng kỳ. Trong hai năm qua, số nhà tuyển dụng đề cập tới AI trong thông báo tuyển dụng tăng tới 400%.
Phần lớn công việc mà AI “tiếp quản” vốn thuộc về nhân viên mới ra trường, như thu thập và ghi chép dữ liệu, tạo biểu đồ cơ bản, hay tìm hiểu quy trình vận hành doanh nghiệp – những nhiệm vụ mà AI giờ đây có thể đảm đương trọn vẹn. Giáo sư Botelho, chuyên ngành hành vi tổ chức tại Trường Quản lý Yale, cho rằng ban lãnh đạo nhiều công ty sẵn sàng cắt giảm những vị trí này để tối ưu chi phí. Tuy nhiên, ông cảnh báo nếu xu hướng này kéo dài, doanh nghiệp có thể đánh mất cơ hội nuôi dưỡng thế hệ lãnh đạo và nhân sự chủ chốt trong tương lai.
Thế hệ sinh viên mới ra trường gặp vô vàn khó khăn
Sự kết hợp giữa làn sóng AI và đà chững lại của kinh tế khiến hành trình tìm việc của người trẻ càng gian nan. Gần một nửa lao động thế hệ Z được khảo sát cho rằng AI đã làm giảm giá trị tấm bằng của họ. Trong vòng 12 tháng tính đến tháng 5, tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp tại Mỹ đã tăng lên 6%, cao hơn hẳn mức trung bình toàn quốc khoảng 4%.Ngành công nghệ là nơi người trẻ chịu ảnh hưởng nặng nhất. Nhà kinh tế Joseph Briggs của Goldman Sachs cho biết, từ đầu năm đến nay, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm lao động 20-30 tuổi trong ngành này đã tăng khoảng 3 điểm phần trăm – mức cao hơn hẳn so với toàn ngành và so với các nhóm lao động trẻ khác. Briggs nhận định phần lớn doanh nghiệp vẫn chưa đưa AI vào toàn bộ quy trình sản xuất, nhưng dấu hiệu thu hẹp tuyển dụng đã rõ rệt và đối tượng chịu thiệt đầu tiên là lao động trẻ. Sau hai thập kỷ liên tục gia tăng tỷ trọng trong tổng việc làm, ba năm gần đây ngành công nghệ bắt đầu giảm tốc, với mức tuyển dụng thấp hơn xu hướng lịch sử.
George Lee, đồng giám đốc nghiên cứu toàn cầu của Goldman Sachs và cựu banker công nghệ, bổ sung rằng nhiều CEO công nghệ khi triển khai AI thường tạm ngừng tuyển nhân viên sơ cấp. “Làm thế nào để tinh gọn bộ máy, khiến công ty linh hoạt và thích ứng tốt hơn mà không mất đi lợi thế cạnh tranh? Trong giai đoạn này, người trẻ có phần trở thành nạn nhân của chiến lược đó.”
Tháng 7/2025, số việc làm mới tại Mỹ thấp hơn dự báo, các số liệu của những tháng trước cũng bị điều chỉnh giảm. Theo kịch bản cơ sở của Briggs, khoảng 6-7% lực lượng lao động có thể mất việc do tự động hóa bằng AI trong tương lai. Nếu tốc độ phổ cập AI nhanh hơn dự kiến 10 năm, vì tiến bộ công nghệ hoặc do kinh tế suy yếu buộc doanh nghiệp cắt giảm chi phí, “cú sốc” chuyển đổi sẽ còn dữ dội hơn. Ông nhấn mạnh, các dự báo hiện tại chưa tính đến kịch bản xuất hiện trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – loại AI có khả năng học hỏi và thích ứng đa lĩnh vực như con người. Trong trường hợp đó, phạm vi thay thế lao động sẽ rộng hơn rất nhiều, và tác động xã hội cũng nghiêm trọng hơn.
AI không phải là nguyên nhân duy nhất
Dẫu vậy, AI không phải nguyên nhân duy nhất. Thị trường lao động Mỹ còn chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố vĩ mô và chính sách. Tháng 7, số việc làm phi nông nghiệp mới giảm mạnh, nguyên nhân chủ yếu do những điều chỉnh liên tục về thuế quan của Tổng thống Trump, khiến môi trường kinh doanh bất ổn và doanh nghiệp ngần ngại đầu tư hoặc tuyển dụng. Dữ liệu của Fed New York cho thấy, tháng 3 vừa qua, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm 22-27 tuổi có bằng đại học đạt 5,8%, cao nhất trong bốn năm. Oxford Economics ước tính, 85% nguyên nhân của sự gia tăng này là do người mới bước vào thị trường lao động không tìm được việc, chứ không phải vì làn sóng sa thải quy mô lớn.Nhiều doanh nghiệp lớn đã công khai áp dụng AI vào quy trình sản xuất và điều chỉnh chính sách nhân sự dựa trên đó. CEO Shopify đầu năm nay từng tuyên bố: “Nếu AI làm được thì chúng tôi sẽ không tuyển thêm người mới.” McKinsey đã triển khai hàng nghìn “AI agent” để xử lý công việc vốn dành cho nhân viên sơ cấp. Duolingo theo đuổi chiến lược “AI ưu tiên”, chọn ai được tuyển hoặc thăng chức dựa vào mức độ thành thạo AI. Alphabet (công ty mẹ của Google) và Microsoft cho biết AI hiện đã viết khoảng 30% mã nguồn trong một số dự án. CEO Salesforce – Marc Benioff – hồi tháng 6 tiết lộ AI đã đảm nhiệm tới 50% khối lượng công việc trong công ty.
