ThanhDat
Intern Writer
Sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo đang gây ra những tác động tâm lý chưa từng có trong xã hội hiện đại. Khi máy móc có thể thực hiện công việc nhanh và chính xác hơn con người, một câu hỏi lớn dần hiện ra trong tâm trí nhiều người: Nếu AI quá giỏi, tôi còn ý nghĩa gì trong xã hội?
Hiện tượng này, gọi là cuộc khủng hoảng hiện sinh do AI, đang lan rộng trên toàn cầu. Các nhà tâm lý và xã hội học bắt đầu chú ý đến xu hướng này như một “dịch bệnh tâm lý thầm lặng”.
Nhà tâm lý học người Ireland, Elaine Ryan, chia sẻ với Business Insider rằng ngày càng nhiều bệnh nhân của bà xem AI là nguồn lo lắng chính. Họ thường đặt ra những câu hỏi như: “Tôi còn phù hợp ở đâu?” hay “Tôi có gì mà AI không có?”
Nỗi lo này không chỉ nằm ở công việc mà còn chạm đến tận gốc rễ tâm lý con người. Ryan cho biết AI có thể khơi gợi những nỗi sợ sâu thẳm như “Tôi không đủ tốt” hay “Tôi không thuộc về nơi này”, khiến người ta mất phương hướng.
Tình trạng này xảy ra trong hầu hết các ngành nghề. Thiết kế, y tế, luật, thậm chí cả tâm lý học đều đối mặt với khả năng bị AI thay thế. Các nghiên cứu cho thấy kỹ năng và kinh nghiệm của nhiều người đang trở nên kém giá trị. Họ có nguy cơ bị sa thải, chuyển việc hoặc mất phương hướng nghề nghiệp, dẫn đến cảm giác bị tước đoạt giá trị.
Kinh nghiệm này giúp cô hiểu rằng khi AI làm tốt cả những việc tưởng chừng chỉ dành cho con người, nó không chỉ thay thế một vài nhiệm vụ, mà còn khiến con người nghi ngờ giá trị riêng của bản thân. Điều này ảnh hưởng đến các nhu cầu tâm lý sâu xa như ý thức về giá trị, cảm giác gắn bó và khả năng làm chủ cuộc sống.
Từ góc nhìn tâm lý học, đây là một dạng lo lắng hiện sinh mới gắn liền với công nghệ. Không giống như nỗi lo về cái chết hay tự do, lo lắng do AI gây ra đến từ sự nghi ngờ vai trò của chính mình trước máy móc thông minh. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn có thể gây khủng hoảng tâm lý ở cấp độ xã hội.
Ryan đưa ra lời khuyên: Thay vì trốn tránh AI, hãy học cách hiểu nó để giảm lo lắng. Nếu không thể đến trị liệu, bạn nên chú ý đến hành vi né tránh và thay vào đó, từng bước tiếp cận và làm quen với công nghệ. Mục tiêu không phải là chạy đua với máy móc, mà là lấy lại phần người: cảm xúc, trải nghiệm, chiều sâu mà AI không thể thay thế.
Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp cá nhân. Nó không thể ngăn sự phát triển của AI cũng như những tác động vĩ mô như thay đổi cấu trúc việc làm, gia tăng bất bình đẳng và sự xa cách trong các mối quan hệ con người.
AI còn làm gia tăng sự cô lập xã hội khi nhiều người tìm đến chatbot thay vì giao tiếp thật. Một số hệ thống còn bị lợi dụng để gây hại cho những nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em. Theo giáo sư John Danaher (University College Dublin), AI đang làm suy yếu giá trị nội tại của công việc. Dù không bị thay thế hoàn toàn, con người cũng có thể mất đi cảm giác có ích và đóng góp, dẫn đến hiện tượng mất ý nghĩa trong công việc.
Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây cũng chỉ ra rằng lo lắng về AI có thể thúc đẩy hành vi đổi mới, đặc biệt trong thế hệ lao động trẻ. Khi được định hình đúng, nó giúp tăng khả năng thích nghi và tinh thần đổi mới trong tổ chức.
Hiện tượng này, gọi là cuộc khủng hoảng hiện sinh do AI, đang lan rộng trên toàn cầu. Các nhà tâm lý và xã hội học bắt đầu chú ý đến xu hướng này như một “dịch bệnh tâm lý thầm lặng”.
Nhà tâm lý học người Ireland, Elaine Ryan, chia sẻ với Business Insider rằng ngày càng nhiều bệnh nhân của bà xem AI là nguồn lo lắng chính. Họ thường đặt ra những câu hỏi như: “Tôi còn phù hợp ở đâu?” hay “Tôi có gì mà AI không có?”
Nỗi lo này không chỉ nằm ở công việc mà còn chạm đến tận gốc rễ tâm lý con người. Ryan cho biết AI có thể khơi gợi những nỗi sợ sâu thẳm như “Tôi không đủ tốt” hay “Tôi không thuộc về nơi này”, khiến người ta mất phương hướng.
Tình trạng này xảy ra trong hầu hết các ngành nghề. Thiết kế, y tế, luật, thậm chí cả tâm lý học đều đối mặt với khả năng bị AI thay thế. Các nghiên cứu cho thấy kỹ năng và kinh nghiệm của nhiều người đang trở nên kém giá trị. Họ có nguy cơ bị sa thải, chuyển việc hoặc mất phương hướng nghề nghiệp, dẫn đến cảm giác bị tước đoạt giá trị.
Không ai miễn nhiễm và những hệ lụy xã hội sâu rộng
Ngay cả những chuyên gia nghiên cứu về hiện tượng này cũng bị ảnh hưởng. Elaine Ryan thừa nhận cô đã dùng AI để giải thích kết quả y tế cá nhân, và chính AI đã đưa ra phân tích rõ ràng hơn cả bác sĩ của cô. Cô cảm thấy vừa ấn tượng vừa bất an.Kinh nghiệm này giúp cô hiểu rằng khi AI làm tốt cả những việc tưởng chừng chỉ dành cho con người, nó không chỉ thay thế một vài nhiệm vụ, mà còn khiến con người nghi ngờ giá trị riêng của bản thân. Điều này ảnh hưởng đến các nhu cầu tâm lý sâu xa như ý thức về giá trị, cảm giác gắn bó và khả năng làm chủ cuộc sống.
Từ góc nhìn tâm lý học, đây là một dạng lo lắng hiện sinh mới gắn liền với công nghệ. Không giống như nỗi lo về cái chết hay tự do, lo lắng do AI gây ra đến từ sự nghi ngờ vai trò của chính mình trước máy móc thông minh. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn có thể gây khủng hoảng tâm lý ở cấp độ xã hội.
Ryan đưa ra lời khuyên: Thay vì trốn tránh AI, hãy học cách hiểu nó để giảm lo lắng. Nếu không thể đến trị liệu, bạn nên chú ý đến hành vi né tránh và thay vào đó, từng bước tiếp cận và làm quen với công nghệ. Mục tiêu không phải là chạy đua với máy móc, mà là lấy lại phần người: cảm xúc, trải nghiệm, chiều sâu mà AI không thể thay thế.
Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp cá nhân. Nó không thể ngăn sự phát triển của AI cũng như những tác động vĩ mô như thay đổi cấu trúc việc làm, gia tăng bất bình đẳng và sự xa cách trong các mối quan hệ con người.
AI còn làm gia tăng sự cô lập xã hội khi nhiều người tìm đến chatbot thay vì giao tiếp thật. Một số hệ thống còn bị lợi dụng để gây hại cho những nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em. Theo giáo sư John Danaher (University College Dublin), AI đang làm suy yếu giá trị nội tại của công việc. Dù không bị thay thế hoàn toàn, con người cũng có thể mất đi cảm giác có ích và đóng góp, dẫn đến hiện tượng mất ý nghĩa trong công việc.
Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây cũng chỉ ra rằng lo lắng về AI có thể thúc đẩy hành vi đổi mới, đặc biệt trong thế hệ lao động trẻ. Khi được định hình đúng, nó giúp tăng khả năng thích nghi và tinh thần đổi mới trong tổ chức.
