Khánh Vân
Writer
Giả thuyết Silurian, được xây dựng bởi một chuyên gia khí hậu của NASA và một giáo sư vật lý thiên văn, đặt ra một câu hỏi cốt lõi: Liệu chúng ta có thể tìm thấy dấu vết của một nền văn minh tiên tiến đã tồn tại hàng chục triệu năm trước trong các hồ sơ địa chất hay không?
Một cột mốc lịch sử trong thế giới khoa học vừa được thiết lập... à không, đây là một giả thuyết khoa học mang tính "khai sáng" hơn. Nó có tên là Giả thuyết Silurian, được xây dựng bởi hai nhà khoa học Mỹ: ông Gavin Schmidt, một chuyên gia khí hậu tại Viện Nghiên cứu Không gian Goddard của NASA, và ông Adam Frank, một giáo sư vật lý thiên văn tại Đại học Rochester.
Tên gọi của giả thuyết này được lấy cảm hứng từ loài sinh vật hư cấu "Silurian" trong loạt phim truyền hình khoa học viễn tưởng nổi tiếng Doctor Who – những sinh vật bò sát thông minh được cho là từng thống trị Trái Đất từ rất lâu trước khi con người xuất hiện.
Tuy nhiên, các tác giả đã nhanh chóng làm rõ rằng họ không hề có chủ trương thuyết phục bất kỳ ai tin rằng có những loài thằn lằn biết nói từng tồn tại trong kỷ Silurian cách đây 400 triệu năm. Mục đích thực sự của giả thuyết này là nhằm mở rộng tư duy khoa học: nếu có một nền văn minh công nghiệp nào đó từng tồn tại trên Trái Đất hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu năm trước, ví dụ như trong kỷ Devon hoặc Paleocen, thì liệu chúng ta ngày nay có đủ khả năng để có thể phát hiện ra nó hay không?
Câu trả lời của họ là: rất khó, nhưng không hoàn toàn là bất khả thi.
Để lý giải vì sao chúng ta chưa từng phát hiện ra một nền văn minh nào trước đó nếu nó thực sự từng tồn tại, hai nhà khoa học Schmidt và Frank đã nhấn mạnh vào tính không toàn vẹn của các hồ sơ địa chất trên hành tinh của chúng ta.
Phần lớn lớp vỏ đại dương, nơi tích tụ nhiều lớp trầm tích nhất, đều liên tục bị tái chế bởi các hoạt động kiến tạo mảng, với một chu kỳ vào khoảng 170 triệu năm.
Trên đất liền, các hiện tượng như xói mòn, vận động kiến tạo và các biến động địa chất khác đã khiến cho các bề mặt cổ đại gần như bị xóa sổ hoàn toàn.
Thậm chí, các dấu tích hóa thạch của chính loài người chúng ta, một loài chỉ mới hiện diện ở dạng Homo sapiens trong khoảng 300.000 năm, cũng đã là vô cùng hiếm hoi. Do đó, việc kỳ vọng có thể phát hiện ra các hóa thạch hay các di chỉ khảo cổ học từ một nền văn minh cách đây 100 triệu năm gần như là một điều không tưởng.
Tuy nhiên, thay vì cố gắng tìm kiếm xương hay các tàn tích kiến trúc, giả thuyết Silurian đã gợi ý một cách tiếp cận hoàn toàn khác: đó là tìm kiếm những "dấu chân hành tinh" (planetary footprint). Đây là những biến đổi về mặt địa chất và địa hóa học một cách bất thường trong các hồ sơ trầm tích, những biến đổi có thể là kết quả của các hoạt động công nghiệp quy mô lớn.
Dù có tuổi đời rất ngắn so với lịch sử hàng tỷ năm của Trái Đất, nền văn minh công nghiệp của con người chúng ta đã để lại những dấu vết rất rõ rệt trong hệ sinh thái toàn cầu. Sự tăng vọt của các loại khí nhà kính như CO₂, sự axit hóa của các đại dương, sự tích tụ của rác thải nhựa trong các lớp trầm tích, sự hiện diện của các loại hóa chất tổng hợp như PCB, hay thậm chí là các đồng vị phóng xạ từ các vụ thử nghiệm hạt nhân – tất cả những thứ này đều có khả năng sẽ tồn tại trong các hồ sơ địa chất hàng triệu năm sau.
Nhưng một nghịch lý lại nằm ở chỗ: một nền văn minh càng phát triển bền vững thì dấu chân địa chất của họ sẽ càng mờ nhạt. Một nền văn minh tiên tiến sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo, kiểm soát tốt rác thải và không phát thải một cách đáng kể ra môi trường sẽ gần như không để lại một dấu vết lâu dài nào. Ngược lại, một xã hội phát triển trong một thời gian ngắn nhưng lại tiêu thụ rất nhiều nhiên liệu hóa thạch như xã hội của chúng ta hiện nay lại để lại một "đột biến địa hóa học" rất rõ rệt.
Hai nhà khoa học Schmidt và Frank cũng đã chỉ ra rằng, trong quá khứ của Trái Đất, đã từng có những sự kiện có các dấu hiệu tương đồng một cách đáng kinh ngạc với kỷ Nhân sinh (Anthropocene) hiện tại của chúng ta. Một trong những sự kiện nổi bật nhất là Cực đại nhiệt Paleocen-Eocen (PETM) cách đây 56 triệu năm. Trong thời kỳ này, Trái Đất đã trải qua một đợt tăng nhiệt toàn cầu một cách nhanh chóng từ 5 đến 7 độ C, đi kèm với đó là sự axit hóa của các đại dương, các đợt tuyệt chủng hàng loạt và một sự xáo trộn rất mạnh trong chu trình carbon của hành tinh.
Dù phần lớn các sự kiện này được quy về các hoạt động núi lửa hoặc các biến động địa chất tự nhiên, khả năng tồn tại của một nguyên nhân nhân tạo, dù là rất nhỏ, cũng không thể hoàn toàn bị bác bỏ nếu chỉ dựa trên các hồ sơ hiện có.
Mặc dù chính hai tác giả của giả thuyết này đều khẳng định rằng họ không tin rằng có một nền văn minh công nghiệp nào khác từng tồn tại trước nhân loại, nhưng họ cho rằng việc đặt ra câu hỏi này một cách nghiêm túc lại có một giá trị quan trọng.
Trước hết, nó buộc chúng ta phải nhìn nhận lại về mức độ hiểu biết còn hạn chế của mình đối với sự tồn tại lâu dài của các nền văn minh, kể cả nền văn minh của chính chúng ta. Nếu các xã hội tiên tiến thường có xu hướng tự hủy diệt sau một thời gian ngắn do các vấn đề như biến đổi khí hậu, chiến tranh hạt nhân, hoặc sự sụp đổ của hệ sinh thái, thì các dấu tích mà họ để lại trong lòng đất sẽ rất mờ nhạt. Chúng ta có thể đã bỏ lỡ những nền văn minh như vậy trong quá khứ, và các thế hệ tương lai cũng có thể sẽ không phát hiện được dấu vết của chính chúng ta nếu nền văn minh hiện tại sụp đổ chỉ trong vài thế kỷ tới.
Quan trọng hơn, giả thuyết này còn giúp mở rộng cách tiếp cận của chúng ta trong việc tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất. Thay vì chỉ chăm chăm tìm kiếm các tín hiệu vô tuyến, chúng ta có thể tìm kiếm các "chữ ký hóa học" của các nền văn minh đã tuyệt chủng trong các lớp trầm tích trên các hành tinh khác. Liệu việc khoan sâu vào Sao Hỏa, Sao Kim hay các vệ tinh băng giá như Europa có thể giúp chúng ta phát hiện ra dấu hiệu của những nền văn minh ngoài Trái Đất đã từng tồn tại hay không?
Mục tiêu cuối cùng của giả thuyết Silurian không phải là để chứng minh về một điều đã mất, mà là để gợi mở ra những phương pháp mới để chúng ta có thể nhận diện được sự hiện diện của trí tuệ trong lịch sử của một hành tinh. Và nó cũng giúp cho chúng ta trở nên khiêm tốn hơn khi suy ngẫm về chính mình: nếu một ngày nào đó nhân loại biến mất, liệu các thế hệ sau này có thể biết được rằng chúng ta đã từng tồn tại hay không?
Giả thuyết Silurian: Đi tìm một thế giới đã mất?
Một cột mốc lịch sử trong thế giới khoa học vừa được thiết lập... à không, đây là một giả thuyết khoa học mang tính "khai sáng" hơn. Nó có tên là Giả thuyết Silurian, được xây dựng bởi hai nhà khoa học Mỹ: ông Gavin Schmidt, một chuyên gia khí hậu tại Viện Nghiên cứu Không gian Goddard của NASA, và ông Adam Frank, một giáo sư vật lý thiên văn tại Đại học Rochester.
Tên gọi của giả thuyết này được lấy cảm hứng từ loài sinh vật hư cấu "Silurian" trong loạt phim truyền hình khoa học viễn tưởng nổi tiếng Doctor Who – những sinh vật bò sát thông minh được cho là từng thống trị Trái Đất từ rất lâu trước khi con người xuất hiện.
Tuy nhiên, các tác giả đã nhanh chóng làm rõ rằng họ không hề có chủ trương thuyết phục bất kỳ ai tin rằng có những loài thằn lằn biết nói từng tồn tại trong kỷ Silurian cách đây 400 triệu năm. Mục đích thực sự của giả thuyết này là nhằm mở rộng tư duy khoa học: nếu có một nền văn minh công nghiệp nào đó từng tồn tại trên Trái Đất hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu năm trước, ví dụ như trong kỷ Devon hoặc Paleocen, thì liệu chúng ta ngày nay có đủ khả năng để có thể phát hiện ra nó hay không?
Câu trả lời của họ là: rất khó, nhưng không hoàn toàn là bất khả thi.
Vì sao chúng ta chưa tìm thấy họ? Hồ sơ địa chất không hoàn hảo
Để lý giải vì sao chúng ta chưa từng phát hiện ra một nền văn minh nào trước đó nếu nó thực sự từng tồn tại, hai nhà khoa học Schmidt và Frank đã nhấn mạnh vào tính không toàn vẹn của các hồ sơ địa chất trên hành tinh của chúng ta.
Phần lớn lớp vỏ đại dương, nơi tích tụ nhiều lớp trầm tích nhất, đều liên tục bị tái chế bởi các hoạt động kiến tạo mảng, với một chu kỳ vào khoảng 170 triệu năm.
Trên đất liền, các hiện tượng như xói mòn, vận động kiến tạo và các biến động địa chất khác đã khiến cho các bề mặt cổ đại gần như bị xóa sổ hoàn toàn.
Thậm chí, các dấu tích hóa thạch của chính loài người chúng ta, một loài chỉ mới hiện diện ở dạng Homo sapiens trong khoảng 300.000 năm, cũng đã là vô cùng hiếm hoi. Do đó, việc kỳ vọng có thể phát hiện ra các hóa thạch hay các di chỉ khảo cổ học từ một nền văn minh cách đây 100 triệu năm gần như là một điều không tưởng.
Tìm kiếm "dấu chân hành tinh" thay vì xương và tàn tích
Tuy nhiên, thay vì cố gắng tìm kiếm xương hay các tàn tích kiến trúc, giả thuyết Silurian đã gợi ý một cách tiếp cận hoàn toàn khác: đó là tìm kiếm những "dấu chân hành tinh" (planetary footprint). Đây là những biến đổi về mặt địa chất và địa hóa học một cách bất thường trong các hồ sơ trầm tích, những biến đổi có thể là kết quả của các hoạt động công nghiệp quy mô lớn.
Dù có tuổi đời rất ngắn so với lịch sử hàng tỷ năm của Trái Đất, nền văn minh công nghiệp của con người chúng ta đã để lại những dấu vết rất rõ rệt trong hệ sinh thái toàn cầu. Sự tăng vọt của các loại khí nhà kính như CO₂, sự axit hóa của các đại dương, sự tích tụ của rác thải nhựa trong các lớp trầm tích, sự hiện diện của các loại hóa chất tổng hợp như PCB, hay thậm chí là các đồng vị phóng xạ từ các vụ thử nghiệm hạt nhân – tất cả những thứ này đều có khả năng sẽ tồn tại trong các hồ sơ địa chất hàng triệu năm sau.
Nghịch lý của sự bền vững và những sự kiện bí ẩn trong quá khứ
Nhưng một nghịch lý lại nằm ở chỗ: một nền văn minh càng phát triển bền vững thì dấu chân địa chất của họ sẽ càng mờ nhạt. Một nền văn minh tiên tiến sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo, kiểm soát tốt rác thải và không phát thải một cách đáng kể ra môi trường sẽ gần như không để lại một dấu vết lâu dài nào. Ngược lại, một xã hội phát triển trong một thời gian ngắn nhưng lại tiêu thụ rất nhiều nhiên liệu hóa thạch như xã hội của chúng ta hiện nay lại để lại một "đột biến địa hóa học" rất rõ rệt.
Hai nhà khoa học Schmidt và Frank cũng đã chỉ ra rằng, trong quá khứ của Trái Đất, đã từng có những sự kiện có các dấu hiệu tương đồng một cách đáng kinh ngạc với kỷ Nhân sinh (Anthropocene) hiện tại của chúng ta. Một trong những sự kiện nổi bật nhất là Cực đại nhiệt Paleocen-Eocen (PETM) cách đây 56 triệu năm. Trong thời kỳ này, Trái Đất đã trải qua một đợt tăng nhiệt toàn cầu một cách nhanh chóng từ 5 đến 7 độ C, đi kèm với đó là sự axit hóa của các đại dương, các đợt tuyệt chủng hàng loạt và một sự xáo trộn rất mạnh trong chu trình carbon của hành tinh.
Dù phần lớn các sự kiện này được quy về các hoạt động núi lửa hoặc các biến động địa chất tự nhiên, khả năng tồn tại của một nguyên nhân nhân tạo, dù là rất nhỏ, cũng không thể hoàn toàn bị bác bỏ nếu chỉ dựa trên các hồ sơ hiện có.
Giá trị của giả thuyết: Khiêm tốn hơn và tìm kiếm sáng tạo hơn
Mặc dù chính hai tác giả của giả thuyết này đều khẳng định rằng họ không tin rằng có một nền văn minh công nghiệp nào khác từng tồn tại trước nhân loại, nhưng họ cho rằng việc đặt ra câu hỏi này một cách nghiêm túc lại có một giá trị quan trọng.
Trước hết, nó buộc chúng ta phải nhìn nhận lại về mức độ hiểu biết còn hạn chế của mình đối với sự tồn tại lâu dài của các nền văn minh, kể cả nền văn minh của chính chúng ta. Nếu các xã hội tiên tiến thường có xu hướng tự hủy diệt sau một thời gian ngắn do các vấn đề như biến đổi khí hậu, chiến tranh hạt nhân, hoặc sự sụp đổ của hệ sinh thái, thì các dấu tích mà họ để lại trong lòng đất sẽ rất mờ nhạt. Chúng ta có thể đã bỏ lỡ những nền văn minh như vậy trong quá khứ, và các thế hệ tương lai cũng có thể sẽ không phát hiện được dấu vết của chính chúng ta nếu nền văn minh hiện tại sụp đổ chỉ trong vài thế kỷ tới.
Quan trọng hơn, giả thuyết này còn giúp mở rộng cách tiếp cận của chúng ta trong việc tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất. Thay vì chỉ chăm chăm tìm kiếm các tín hiệu vô tuyến, chúng ta có thể tìm kiếm các "chữ ký hóa học" của các nền văn minh đã tuyệt chủng trong các lớp trầm tích trên các hành tinh khác. Liệu việc khoan sâu vào Sao Hỏa, Sao Kim hay các vệ tinh băng giá như Europa có thể giúp chúng ta phát hiện ra dấu hiệu của những nền văn minh ngoài Trái Đất đã từng tồn tại hay không?
Mục tiêu cuối cùng của giả thuyết Silurian không phải là để chứng minh về một điều đã mất, mà là để gợi mở ra những phương pháp mới để chúng ta có thể nhận diện được sự hiện diện của trí tuệ trong lịch sử của một hành tinh. Và nó cũng giúp cho chúng ta trở nên khiêm tốn hơn khi suy ngẫm về chính mình: nếu một ngày nào đó nhân loại biến mất, liệu các thế hệ sau này có thể biết được rằng chúng ta đã từng tồn tại hay không?
