Dejavu: Khoa học đằng sau cảm giác quen thuộc kỳ lạ

[__phwq.ahnn]

Nếu bạn đã từng có một cảm giác vô cùng quen thuộc đối với một sự việc hoặc một tình huống nào đó xảy ra trong cuộc sống của mình, mặc dù trên thực tế thì tình huống, sự việc ấy chưa từng xảy ra trong quá khứ, hoặc chưa hề xuất hiện kể cả trong những giấc mơ của bạn, giống như khi bạn đi du lịch trong một thành phố lần đầu tiên nhưng lại cảm thấy mình đã từng đi qua những nơi này rồi, thì có lẽ bạn đã trải nghiệm hiện tượng Dejavu (Déjà vu). Dejavu, có nghĩa là "đã thấy" trong tiếng Pháp, diễn tả cảm giác mà trong đó, một người cảm thấy như đã trải qua tình huống hiện tại trước đây.

Dejavu là một hiện tượng khá phổ biến. Theo một bài báo xuất bản năm 2004, hơn 50 cuộc khảo sát về Dejavu cho thấy khoảng hai phần ba người đã trải nghiệm hiện tượng này ít nhất một lần trong đời, với nhiều trải nghiệm khác nhau. Con số trong bài báo cáo dường như cũng đang tăng lên khi mọi người bắt đầu nhận thức rõ hơn Dejavu là gì.

Thông thường, Dejavu được mô tả rằng nó chỉ xuất hiện khi con người có thể nhìn thấy được, nhưng sự thật là ngay cả những người khiếm thị bẩm sinh cũng có thể trải nghiệm hiện tượng này trong đời.

Tần suất xuất hiện hiện tượng Dejavu​

Dejavu rất khó nghiên cứu trong các phòng thí nghiệm vì đó chỉ là một trải nghiệm, một cảm giác thoáng qua của con người, và cũng không có bất kì yếu tố nào có thể xác định rõ ràng cho hiện tượng này. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã sử dụng một số công cụ để tìm hiểu hiện tượng này, dựa trên các giả thuyết mà họ đã đưa ra. Các nhà nghiên cứu có thể khảo sát những người tham gia; nghiên cứu các quá trình có thể liên quan, đặc biệt là những quá trình liên quan đến trí nhớ; hoặc thiết kế các thí nghiệm khác để thăm dò Dejavu.
Bởi vì Dejavu là hiện tượng rất khó xác định, các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều lời giải thích về cách thức hoạt động của nó. Dưới đây là một số giả thuyết nổi bật.

Trí nhớ của con người​

Để giải thích hiện tượng Dejavu thông qua trí nhớ của con người, các nhà khoa học dựa trên giả thuyết rằng trước đây bạn đã trải qua một tình huống, hoặc một cái gì đó rất giống sự kiện bạn đã từng gặp phải nhưng bạn không hề tự ý thức hay nhớ được rằng bạn đã trải qua điều đó rồi. Thay vào đó, bạn nhớ nó một cách vô thức, đó là lý do tại sao bạn cảm thấy quen thuộc mặc dù bạn không biết tại sao.

Sự quen thuộc​

Giả thuyết yếu tố quen thuộc duy nhất cho thấy bạn trải nghiệm Dejavu đó chính là khi bạn gặp phải cảnh tượng xung quanh vô cùng quen thuộc nhưng bạn không nhận ra nó một cách có ý thức vì nó ở một bối cảnh khác, giống như khi bạn nhìn thấy một người lạ thoáng qua nhưng lại trông rất quen thuộc và sự thật là bạn đã từng gặp người đó một lần trước đây, ví dụ như bạn gặp người thợ cắt tóc của mình trên đường. Bộ não của bạn vẫn thấy thợ cắt tóc của bạn quen thuộc ngay cả khi bạn không nhận ra họ, và khái quát hóa cảm giác quen thuộc đó cho toàn bộ bối cảnh xung quanh. Các nhà nghiên cứu khác cũng đã mở rộng giả thuyết này sang nhiều yếu tố.

Giả thuyết quen thuộc​

Giả thuyết quen thuộc tập trung vào cách các vật phẩm được bố trí trong một khung cảnh hoặc căn phòng và cách dejavu xảy ra khi bạn trải nghiệm thứ gì đó có bố cục tương tự. Ví dụ, bạn có thể chưa từng nhìn thấy bức tranh của bạn mình trong phòng khách của họ trước đây, nhưng có thể bạn đã nhìn thấy một căn phòng được bố trí giống như phòng khách của bạn bè bạn - một bức tranh treo trên ghế sofa, đối diện với tủ sách. Vì bạn không thể nhớ rõ ràng lại căn phòng đó, bạn trải nghiệm Dejavu.

Một lợi thế của giả thuyết tương tự này là nó có thể được kiểm tra thực tế hơn. Trong một nghiên cứu, những người tham gia đã xem xét các phòng trong thực tế ảo, sau đó được hỏi mức độ quen thuộc của một căn phòng mới và liệu họ có cảm thấy họ đang trải nghiệm Dejavu hay không.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những người tham gia nghiên cứu không thể nhớ lại các phòng cũ có xu hướng nghĩ rằng một căn phòng mới quen thuộc và họ đang trải nghiệm Dejavu, trong trường hợp phòng mới giống với phòng cũ. Hơn nữa, căn phòng mới càng giống với căn phòng cũ, cảm giác Dejavu lại càng cao.

Giải thích thần kinh của con người: Hoạt động não tự phát​

Một số giải thích cho rằng Dejavu được trải nghiệm khi có hoạt động não tự phát không liên quan đến những gì bạn hiện đang trải qua. Khi điều đó xảy ra trong phần não của bạn liên quan đến trí nhớ, bạn có thể có cảm giác quen thuộc sai lầm.

Một số bằng chứng đến từ những người bị động kinh thùy thái dương, khi hoạt động điện bất thường xảy ra trong phần não liên quan đến trí nhớ. Khi bộ não của những bệnh nhân này được kích thích bằng điện như một phần của đánh giá trước phẫu thuật, họ có thể trải nghiệm dejavu.

Một nhà nghiên cứu gợi ý rằng bạn có thể trải nghiệm Dejavu thông qua hệ thống hồi hải mã (parahippocampal) của não, giúp xác định một sự kiện, sự vật, hiện tượng đó có quen thuộc hay là ngẫu nhiên.

Ngoài ra, những người khác cho rằng dejavu không thể bị cô lập với một hệ thống quen thuộc duy nhất, mà liên quan đến nhiều cấu trúc liên quan đến bộ nhớ và các kết nối giữa chúng.

Tốc độ truyền thần kinh​

Các giả thuyết khác dựa trên tốc độ thông tin truyền qua não của bạn. Các khu vực khác nhau trong não của bạn truyền thông tin đến các khu vực "bậc cao" kết hợp thông tin với nhau để giúp bạn hiểu được mọi thứ xung quanh. Nếu quá trình phức tạp này bị gián đoạn theo bất kỳ cách nào - có lẽ một phần gửi một cái gì đó chậm hơn hoặc nhanh hơn bình thường - thì bộ não của bạn diễn giải môi trường xung quanh sẽ không chính xác.

Vậy lời giải thích nào là đúng?​

Một lời giải thích chắc chắn cho hiện tượng Dejavu hiện nay vẫn còn là một dấu hỏi, mặc dù các giả thuyết trên dường như có một chủ đề chung: một lỗi tạm thời trong quá trình xử lý nhận thức của con người. Hiện tại, các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục tạo ra các thí nghiệm trực tiếp thăm dò bản chất của Dejavu, để có được một lời giải thích chính xác nhất cho hiện tượng này. #dejavu