Nguyễn Văn Sơn
Writer
Tại các phòng khám nội tiết nhi khoa, chuyện các bậc cha mẹ lo lắng về chiều cao của con là điều diễn ra hằng ngày. Có người than phiền: “Bác sĩ ơi, con tôi thấp hơn bạn cùng lớp cả nửa cái đầu. Cháu có cần tiêm hormone tăng trưởng không?” Lại có người phân vân: “Nghe nói trẻ con lớn muộn thường sẽ ‘phản kháng’ rồi cao vọt sau này. Có nên chờ thêm không bác sĩ?” Những câu hỏi như vậy cho thấy tình yêu thương cha mẹ dành cho con rất lớn, nhưng để chăm con tốt, điều quan trọng hơn cả là phải nhìn nhận vấn đề một cách tỉnh táo và khoa học.
Không ít người tin rằng bố mẹ cao thì con chắc chắn sẽ cao, nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Gen chỉ là một phần của câu chuyện. Trong di truyền học có hiện tượng gọi là "hồi quy về trung bình", có nghĩa là con của người cao vẫn có thể thấp hơn bố mẹ, và ngược lại, con của bố mẹ thấp vẫn có thể cao lên nhờ điều kiện sống tốt hơn. Ngoài yếu tố di truyền, thì dinh dưỡng, giấc ngủ, vận động, tâm lý, môi trường sống, tất cả đều ảnh hưởng lớn đến chiều cao. Vì vậy, nếu thấy con mình thấp hơn đáng kể so với bạn bè cùng tuổi, tốt nhất nên đưa con đi kiểm tra thay vì chỉ trông chờ vào “di truyền tốt”.
Cũng có không ít cha mẹ trấn an bản thân rằng con thấp là do phát triển chậm, rồi sẽ "vọt" lên sau này. Điều này không phải lúc nào cũng đúng. Một số trẻ thật sự dậy thì muộn do thể tạng, nhưng tỷ lệ này rất thấp – chỉ khoảng 2–2,5%. Trường hợp này thường thấy nếu bố hoặc mẹ cũng từng phát triển muộn rõ rệt. Tuy nhiên, đa số các bé thấp và chậm lớn không nằm trong nhóm này, và thậm chí dù có "phát triển muộn", chiều cao của các bé thường cũng không vượt được kỳ vọng của cha mẹ. Đặc biệt, nếu tốc độ tăng trưởng của con chậm lại, hoặc chiều cao nằm trong nhóm thấp nhất so với trẻ cùng tuổi, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám sớm, bởi 75% chiều cao của trẻ trưởng thành đã được xác định trước tuổi dậy thì.
Nhiều người nhầm tưởng rằng trẻ thấp hơn bạn bè là bị lùn, nhưng thực ra không phải cứ thấp là “lùn”. Lùn là một khái niệm y học có tiêu chuẩn rõ ràng, thường là khi chiều cao nằm trong nhóm 3% thấp nhất của nhóm tuổi và giới tính. Cha mẹ nên thường xuyên đo chiều cao cho con, theo dõi tốc độ tăng trưởng mỗi năm và quan sát xem chiều cao của con có đang chậm lại hay không. Việc này quan trọng hơn là so sánh con với bạn bè quanh mình.
Một nỗi lo phổ biến khác là “tuổi xương lớn hơn tuổi thật thì con sẽ không cao nữa”. Tuổi xương là một cách để đánh giá mức độ trưởng thành của xương, nhưng nó không hoàn toàn phản ánh tiềm năng tăng trưởng trong tương lai. Có lúc tuổi xương nhanh hơn tuổi thật, nhưng sau đó vẫn có thể chậm lại, hoặc ngược lại. Mỗi đứa trẻ đều có tốc độ phát triển khác nhau và bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như gen, hormone, dinh dưỡng, bệnh lý, v.v. Chỉ một xét nghiệm tuổi xương thì chưa đủ để kết luận gì. Đó là lý do tại sao bác sĩ cần đánh giá tổng thể, dựa trên nhiều yếu tố chứ không chỉ một con số duy nhất.
Gần đây, nhiều phụ huynh tìm đến hormone tăng trưởng như một “giải pháp vàng” cho chiều cao. Tuy nhiên, đây là thuốc kê đơn và không thể sử dụng tùy tiện. Dù an toàn trong nhiều trường hợp, hormone tăng trưởng cũng có thể gây ra các tác dụng phụ như rối loạn chuyển hóa đường, suy giáp, tăng áp lực nội sọ, hoặc trượt xương hông. Thực tế là thuốc chỉ có hiệu quả rõ rệt khi trẻ thật sự thiếu hormone tăng trưởng, còn nếu trẻ bình thường mà vẫn dùng thì hiệu quả tăng chiều cao cũng không quá đáng kể. Việc lạm dụng thuốc vì áp lực chiều cao, thay vì chăm sóc con đúng cách, có thể gây hại nhiều hơn lợi.
Thay vì quá lo lắng hay trông chờ vào thuốc men, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần đồng hành cùng con trong một lối sống lành mạnh, khoa học và tích cực. Hãy giúp con có chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng, giàu thực phẩm tươi, ít đồ chế biến sẵn, hạn chế nước ngọt, trà sữa. Hãy đảm bảo con ngủ đủ giấc - trẻ nhỏ cần ngủ từ 10-13 tiếng mỗi ngày, còn trẻ lớn hơn thì cần khoảng 8-10 tiếng. Tập thể dục thường xuyên cũng là yếu tố không thể thiếu, mỗi ngày nên vận động ít nhất một tiếng, bao gồm cả bài tập sức bền và rèn cơ. Đừng quên cho con tiếp xúc ánh nắng mỗi ngày - ánh nắng giúp cơ thể tổng hợp vitamin D, hỗ trợ hấp thu canxi để phát triển xương.
Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng rất quan trọng. Trẻ tự tin hơn khi được cha mẹ ủng hộ, khích lệ và không bị đem ra so sánh. Việc tạo nên một gia đình hòa thuận, môi trường tích cực sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện - không chỉ về thể chất mà cả về tinh thần.
Cuối cùng, nếu thấy con có dấu hiệu bất thường về tăng trưởng, hãy đưa con đi khám sớm tại các cơ sở chuyên khoa. Việc phát hiện nguyên nhân và can thiệp đúng lúc luôn tốt hơn là lo lắng hoặc chạy theo các phương pháp chưa được kiểm chứng.
Chiều cao không quyết định tương lai của một con người. Một đứa trẻ được nuôi dưỡng trong tình yêu thương, được chăm sóc đúng cách, sẽ lớn lên khỏe mạnh và hạnh phúc, điều đó còn quan trọng hơn bất kỳ con số nào trên thước đo.
Không ít người tin rằng bố mẹ cao thì con chắc chắn sẽ cao, nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Gen chỉ là một phần của câu chuyện. Trong di truyền học có hiện tượng gọi là "hồi quy về trung bình", có nghĩa là con của người cao vẫn có thể thấp hơn bố mẹ, và ngược lại, con của bố mẹ thấp vẫn có thể cao lên nhờ điều kiện sống tốt hơn. Ngoài yếu tố di truyền, thì dinh dưỡng, giấc ngủ, vận động, tâm lý, môi trường sống, tất cả đều ảnh hưởng lớn đến chiều cao. Vì vậy, nếu thấy con mình thấp hơn đáng kể so với bạn bè cùng tuổi, tốt nhất nên đưa con đi kiểm tra thay vì chỉ trông chờ vào “di truyền tốt”.
Cũng có không ít cha mẹ trấn an bản thân rằng con thấp là do phát triển chậm, rồi sẽ "vọt" lên sau này. Điều này không phải lúc nào cũng đúng. Một số trẻ thật sự dậy thì muộn do thể tạng, nhưng tỷ lệ này rất thấp – chỉ khoảng 2–2,5%. Trường hợp này thường thấy nếu bố hoặc mẹ cũng từng phát triển muộn rõ rệt. Tuy nhiên, đa số các bé thấp và chậm lớn không nằm trong nhóm này, và thậm chí dù có "phát triển muộn", chiều cao của các bé thường cũng không vượt được kỳ vọng của cha mẹ. Đặc biệt, nếu tốc độ tăng trưởng của con chậm lại, hoặc chiều cao nằm trong nhóm thấp nhất so với trẻ cùng tuổi, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám sớm, bởi 75% chiều cao của trẻ trưởng thành đã được xác định trước tuổi dậy thì.
Nhiều người nhầm tưởng rằng trẻ thấp hơn bạn bè là bị lùn, nhưng thực ra không phải cứ thấp là “lùn”. Lùn là một khái niệm y học có tiêu chuẩn rõ ràng, thường là khi chiều cao nằm trong nhóm 3% thấp nhất của nhóm tuổi và giới tính. Cha mẹ nên thường xuyên đo chiều cao cho con, theo dõi tốc độ tăng trưởng mỗi năm và quan sát xem chiều cao của con có đang chậm lại hay không. Việc này quan trọng hơn là so sánh con với bạn bè quanh mình.
Một nỗi lo phổ biến khác là “tuổi xương lớn hơn tuổi thật thì con sẽ không cao nữa”. Tuổi xương là một cách để đánh giá mức độ trưởng thành của xương, nhưng nó không hoàn toàn phản ánh tiềm năng tăng trưởng trong tương lai. Có lúc tuổi xương nhanh hơn tuổi thật, nhưng sau đó vẫn có thể chậm lại, hoặc ngược lại. Mỗi đứa trẻ đều có tốc độ phát triển khác nhau và bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như gen, hormone, dinh dưỡng, bệnh lý, v.v. Chỉ một xét nghiệm tuổi xương thì chưa đủ để kết luận gì. Đó là lý do tại sao bác sĩ cần đánh giá tổng thể, dựa trên nhiều yếu tố chứ không chỉ một con số duy nhất.
Gần đây, nhiều phụ huynh tìm đến hormone tăng trưởng như một “giải pháp vàng” cho chiều cao. Tuy nhiên, đây là thuốc kê đơn và không thể sử dụng tùy tiện. Dù an toàn trong nhiều trường hợp, hormone tăng trưởng cũng có thể gây ra các tác dụng phụ như rối loạn chuyển hóa đường, suy giáp, tăng áp lực nội sọ, hoặc trượt xương hông. Thực tế là thuốc chỉ có hiệu quả rõ rệt khi trẻ thật sự thiếu hormone tăng trưởng, còn nếu trẻ bình thường mà vẫn dùng thì hiệu quả tăng chiều cao cũng không quá đáng kể. Việc lạm dụng thuốc vì áp lực chiều cao, thay vì chăm sóc con đúng cách, có thể gây hại nhiều hơn lợi.
Thay vì quá lo lắng hay trông chờ vào thuốc men, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần đồng hành cùng con trong một lối sống lành mạnh, khoa học và tích cực. Hãy giúp con có chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng, giàu thực phẩm tươi, ít đồ chế biến sẵn, hạn chế nước ngọt, trà sữa. Hãy đảm bảo con ngủ đủ giấc - trẻ nhỏ cần ngủ từ 10-13 tiếng mỗi ngày, còn trẻ lớn hơn thì cần khoảng 8-10 tiếng. Tập thể dục thường xuyên cũng là yếu tố không thể thiếu, mỗi ngày nên vận động ít nhất một tiếng, bao gồm cả bài tập sức bền và rèn cơ. Đừng quên cho con tiếp xúc ánh nắng mỗi ngày - ánh nắng giúp cơ thể tổng hợp vitamin D, hỗ trợ hấp thu canxi để phát triển xương.
Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng rất quan trọng. Trẻ tự tin hơn khi được cha mẹ ủng hộ, khích lệ và không bị đem ra so sánh. Việc tạo nên một gia đình hòa thuận, môi trường tích cực sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện - không chỉ về thể chất mà cả về tinh thần.
Cuối cùng, nếu thấy con có dấu hiệu bất thường về tăng trưởng, hãy đưa con đi khám sớm tại các cơ sở chuyên khoa. Việc phát hiện nguyên nhân và can thiệp đúng lúc luôn tốt hơn là lo lắng hoặc chạy theo các phương pháp chưa được kiểm chứng.
Chiều cao không quyết định tương lai của một con người. Một đứa trẻ được nuôi dưỡng trong tình yêu thương, được chăm sóc đúng cách, sẽ lớn lên khỏe mạnh và hạnh phúc, điều đó còn quan trọng hơn bất kỳ con số nào trên thước đo.
