Khánh Vân
Writer
Vào ngày này, cách đây đúng 47 năm (ngày 3 tháng 5 năm 1978), một nhân viên marketing tên là Gary Thuerk làm việc cho công ty máy tính Digital Equipment Corporation (DEC) đã thực hiện một hành động tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại đi vào lịch sử Internet. Ông đã gửi một email quảng cáo duy nhất đến khoảng 400 người dùng trên mạng ARPANET – tiền thân của Internet toàn cầu. Bức thư đó, với mục đích đơn thuần là mời người nhận đến xem buổi giới thiệu sản phẩm mới, đã trở thành email quảng cáo hàng loạt không được yêu cầu (spam) đầu tiên được ghi nhận, khơi mào cho một vấn nạn dai dẳng và cũng là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la sau này.
Bối cảnh ARPANET và hành động "tiên phong"
Thời điểm đó, ARPANET là một mạng lưới máy tính còn rất sơ khai, chủ yếu kết nối các trường đại học, viện nghiên cứu và cơ quan quân sự tại Mỹ. Số lượng người dùng rất hạn chế và họ xem đây là một môi trường chuyên biệt cho công việc và hợp tác khoa học, với những quy tắc ứng xử (netiquette) rất chặt chẽ.
Gary Thuerk, nhận thấy tiềm năng tiếp cận nhanh chóng một lượng lớn người dùng trong cộng đồng công nghệ, đã tìm cách gửi một thông điệp quảng bá về hai buổi giới thiệu máy tính mới của DEC ở California đến toàn bộ danh sách người dùng ARPANET ở Bờ Tây Hoa Kỳ (khoảng 400 người). Thay vì gửi từng email riêng lẻ, ông đã sử dụng một cách thức gửi hàng loạt, điều bị xem là vi phạm các quy tắc và mục đích sử dụng của mạng lưới.
Hành động này ngay lập tức vấp phải sự phản đối dữ dội từ cộng đồng người nhận. Rất nhiều email phản hồi giận dữ đã được gửi đi, cùng với các khiếu nại lên quản trị mạng, cáo buộc DEC lạm dụng hệ thống cho mục đích thương mại không phù hợp. Tuy nhiên, một nghịch lý là bất chấp sự phản đối, DEC vẫn ghi nhận được một lượng khách tham dự đáng kể và bán được một số máy tính trị giá hàng triệu đô la nhờ bức thư "tai tiếng" này. Gary Thuerk sau này cũng tự nhận mình là "cha đẻ của thư rác".
Từ một email đến "đại dịch" spam toàn cầu
Sự kiện năm 1978 đã báo hiệu trước một tương lai phức tạp của truyền thông điện tử. Khi email trở nên phổ biến vào thập niên 1990, hiện tượng thư rác bùng nổ theo cấp số nhân. Khái niệm "spam" được cho là bắt nguồn từ một tiểu phẩm hài nổi tiếng của nhóm Monty Python (Anh), trong đó từ "spam" (tên một loại thịt hộp) được lặp đi lặp lại đến mức phi lý, gây khó chịu và làm gián đoạn cuộc trò chuyện – một hình ảnh mô tả hoàn hảo trải nghiệm của người dùng khi hộp thư bị tràn ngập bởi những thông điệp không mong muốn.
Đến đầu những năm 2000, spam không chỉ là quảng cáo mà còn biến tướng thành công cụ lừa đảo (phishing), phát tán virus, phần mềm độc hại, chiếm tới 80-90% tổng lưu lượng email toàn cầu, gây thiệt hại hàng tỷ USD mỗi năm về thời gian, tài nguyên hệ thống và an ninh mạng.
Di sản và cuộc chiến không hồi kết
Bức thư rác đầu tiên của Gary Thuerk, dù vô hại so với spam ngày nay, lại mang một ý nghĩa lịch sử quan trọng. Nó cho thấy ranh giới mong manh giữa việc tận dụng công nghệ để tiếp thị và việc xâm phạm không gian riêng tư của người dùng. Nó cũng là bài học đầu tiên về việc bất kỳ công nghệ kết nối nào, dù ban đầu có mục đích tốt đẹp, cũng có thể bị lạm dụng nếu thiếu các quy tắc và cơ chế kiểm soát hiệu quả.
Chính từ những sự kiện như thế này, ngành công nghiệp công nghệ đã phải phát triển các bộ lọc chống spam ngày càng tinh vi, các giao thức xác thực email (như SPF, DKIM, DMARC) và các quốc gia phải ban hành luật lệ (như Đạo luật CAN-SPAM của Mỹ) để kiểm soát vấn nạn thư rác. Tuy nhiên, cuộc chiến vẫn chưa bao giờ kết thúc. Spam liên tục biến đổi, từ email sang tin nhắn SMS, thông báo đẩy, bình luận mạng xã hội... và giờ đây còn được hỗ trợ bởi AI để tạo ra nội dung lừa đảo ngày càng tinh vi hơn.
Gần nửa thế kỷ đã trôi qua kể từ bức thư của Gary Thuerk, spam vẫn là một phần khó chịu của cuộc sống số. Nhưng cột mốc ngày 3 tháng 5 năm 1978 mãi là lời nhắc nhở về sự khởi đầu của một kỷ nguyên mới trong truyền thông, nơi sự kết nối toàn cầu đi kèm với cả cơ hội lẫn trách nhiệm và những thách thức không ngừng nghỉ.
Bối cảnh ARPANET và hành động "tiên phong"
Thời điểm đó, ARPANET là một mạng lưới máy tính còn rất sơ khai, chủ yếu kết nối các trường đại học, viện nghiên cứu và cơ quan quân sự tại Mỹ. Số lượng người dùng rất hạn chế và họ xem đây là một môi trường chuyên biệt cho công việc và hợp tác khoa học, với những quy tắc ứng xử (netiquette) rất chặt chẽ.
Gary Thuerk, nhận thấy tiềm năng tiếp cận nhanh chóng một lượng lớn người dùng trong cộng đồng công nghệ, đã tìm cách gửi một thông điệp quảng bá về hai buổi giới thiệu máy tính mới của DEC ở California đến toàn bộ danh sách người dùng ARPANET ở Bờ Tây Hoa Kỳ (khoảng 400 người). Thay vì gửi từng email riêng lẻ, ông đã sử dụng một cách thức gửi hàng loạt, điều bị xem là vi phạm các quy tắc và mục đích sử dụng của mạng lưới.
Hành động này ngay lập tức vấp phải sự phản đối dữ dội từ cộng đồng người nhận. Rất nhiều email phản hồi giận dữ đã được gửi đi, cùng với các khiếu nại lên quản trị mạng, cáo buộc DEC lạm dụng hệ thống cho mục đích thương mại không phù hợp. Tuy nhiên, một nghịch lý là bất chấp sự phản đối, DEC vẫn ghi nhận được một lượng khách tham dự đáng kể và bán được một số máy tính trị giá hàng triệu đô la nhờ bức thư "tai tiếng" này. Gary Thuerk sau này cũng tự nhận mình là "cha đẻ của thư rác".
Từ một email đến "đại dịch" spam toàn cầu
Sự kiện năm 1978 đã báo hiệu trước một tương lai phức tạp của truyền thông điện tử. Khi email trở nên phổ biến vào thập niên 1990, hiện tượng thư rác bùng nổ theo cấp số nhân. Khái niệm "spam" được cho là bắt nguồn từ một tiểu phẩm hài nổi tiếng của nhóm Monty Python (Anh), trong đó từ "spam" (tên một loại thịt hộp) được lặp đi lặp lại đến mức phi lý, gây khó chịu và làm gián đoạn cuộc trò chuyện – một hình ảnh mô tả hoàn hảo trải nghiệm của người dùng khi hộp thư bị tràn ngập bởi những thông điệp không mong muốn.
Đến đầu những năm 2000, spam không chỉ là quảng cáo mà còn biến tướng thành công cụ lừa đảo (phishing), phát tán virus, phần mềm độc hại, chiếm tới 80-90% tổng lưu lượng email toàn cầu, gây thiệt hại hàng tỷ USD mỗi năm về thời gian, tài nguyên hệ thống và an ninh mạng.
Di sản và cuộc chiến không hồi kết
Bức thư rác đầu tiên của Gary Thuerk, dù vô hại so với spam ngày nay, lại mang một ý nghĩa lịch sử quan trọng. Nó cho thấy ranh giới mong manh giữa việc tận dụng công nghệ để tiếp thị và việc xâm phạm không gian riêng tư của người dùng. Nó cũng là bài học đầu tiên về việc bất kỳ công nghệ kết nối nào, dù ban đầu có mục đích tốt đẹp, cũng có thể bị lạm dụng nếu thiếu các quy tắc và cơ chế kiểm soát hiệu quả.
Chính từ những sự kiện như thế này, ngành công nghiệp công nghệ đã phải phát triển các bộ lọc chống spam ngày càng tinh vi, các giao thức xác thực email (như SPF, DKIM, DMARC) và các quốc gia phải ban hành luật lệ (như Đạo luật CAN-SPAM của Mỹ) để kiểm soát vấn nạn thư rác. Tuy nhiên, cuộc chiến vẫn chưa bao giờ kết thúc. Spam liên tục biến đổi, từ email sang tin nhắn SMS, thông báo đẩy, bình luận mạng xã hội... và giờ đây còn được hỗ trợ bởi AI để tạo ra nội dung lừa đảo ngày càng tinh vi hơn.
Gần nửa thế kỷ đã trôi qua kể từ bức thư của Gary Thuerk, spam vẫn là một phần khó chịu của cuộc sống số. Nhưng cột mốc ngày 3 tháng 5 năm 1978 mãi là lời nhắc nhở về sự khởi đầu của một kỷ nguyên mới trong truyền thông, nơi sự kết nối toàn cầu đi kèm với cả cơ hội lẫn trách nhiệm và những thách thức không ngừng nghỉ.
