Giải mã "tham vọng bá chủ AI" của Trung Quốc: Chính sách, tiền của và những "gã khổng lồ" công nghệ

[Khôi Nguyên]

Với các chính sách ổn định, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo năng động và sự tập trung vào các ứng dụng thực tiễn, Trung Quốc đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu trở thành trung tâm đổi mới AI hàng đầu thế giới vào năm 2030, bất chấp nhiều thách thức.

​

Xây dựng nền tảng AI từ gốc: Giáo dục và chính sách

Chính phủ Trung Quốc đang triển khai một chiến lược AI quốc gia toàn diện, với những trụ cột vững chắc bao gồm khung chính sách ổn định, thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và tập trung vào các ứng dụng thực tiễn mang lại hiệu quả cao. Một động thái mới nhất minh chứng cho cam kết này là việc Bộ Giáo dục Trung Quốc vào ngày 12 tháng 5 vừa qua đã công bố kế hoạch thiết lập một hệ thống giáo dục sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) theo từng cấp, từ tiểu học, trung học cơ sở đến trung học phổ thông. Mục tiêu là nhằm nâng cao nhận thức cơ bản của học sinh về AI ngay từ sớm và thúc đẩy đổi mới công nghệ trong toàn ngành giáo dục.

Đây là một phần quan trọng trong Kế hoạch Phát triển AI Thế hệ Mới mà chính phủ Trung Quốc đã công bố từ năm 2017. Kế hoạch này đặt ra một lộ trình tham vọng, đưa Trung Quốc trở thành trung tâm đổi mới AI toàn cầu vào năm 2030, với ba giai đoạn chính:

• 2017-2020: Xây dựng ngành công nghiệp AI trị giá 150 tỷ nhân dân tệ (khoảng 22 tỷ USD), ngang tầm với các quốc gia dẫn đầu.
• 2020-2025: Đạt được những đột phá quan trọng trong nghiên cứu AI, ứng dụng rộng rãi công nghệ này trong các lĩnh vực sản xuất, y tế, và giao thông.
• 2025-2030: Hướng tới mục tiêu dẫn đầu thế giới về AI, với quy mô ngành công nghiệp AI dự kiến đạt 1.000 tỷ nhân dân tệ (khoảng 150 tỷ USD).

Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và các ứng dụng thực tiễn

Kế hoạch quốc gia của Trung Quốc đặc biệt nhấn mạnh vai trò của đổi mới sáng tạo và tinh thần khởi nghiệp. Các trung tâm khởi nghiệp (startup) được khuyến khích phát triển công nghệ AI, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các chính sách ưu đãi như trợ cấp, giảm thuế và các quỹ nghiên cứu chuyên biệt. AI cũng được tích hợp sâu rộng vào lĩnh vực tài chính số, thúc đẩy các hình thức thanh toán di động và cho vay tiêu dùng. Theo báo cáo từ Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, các giải pháp tài chính số đã giúp tăng khả năng tiếp cận vốn lên tới 30% cho các doanh nhân trong lĩnh vực AI giai đoạn 2017-2023, tạo ra một chu kỳ đổi mới bền vững.

Trung Quốc đã xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo lớn tại các thành phố trọng điểm như Bắc Kinh, Thâm Quyến và Hàng Châu. Những trung tâm này không chỉ là nơi tập trung nghiên cứu và hợp tác công nghệ mà còn thu hút nhân tài toàn cầu và nguồn vốn đầu tư dồi dào, đặc biệt trong các lĩnh vực AI, dữ liệu lớn (Big Data) và công nghệ sinh học.

Ông Matt Sheehan, một chuyên gia tại Viện Paulson (trụ sở ở Chicago, Mỹ), nhận định: "Chính phủ Trung Quốc không ban hành các chỉ thị chi tiết cho cấp địa phương về cách thức thi hành chiến lược, thay vào đó, họ trao cho các địa phương hàng trăm ý tưởng về 'phần thưởng' cho những bên có sáng kiến tốt." Chính cách tiếp cận này đã tạo ra một làn sóng đổi mới từ cơ sở, với sự ra đời của hàng loạt nhà máy ứng dụng robot, các trung tâm nghiên cứu mới về xử lý ngôn ngữ tự nhiên và các dự án nông nghiệp tự động hóa. Đơn cử như tại Thâm Quyến, theo Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc, hơn 500 startup AI đã ra đời kể từ năm 2018, đóng góp tới 10% giá trị cho ngành AI quốc gia.

Hệ sinh thái công nghệ của Trung Quốc có sự tích hợp cao, từ những gã khổng lồ như Baidu, Alibaba, Tencent đến các startup năng động như DeepSeek, tất cả đều hợp tác chặt chẽ với chính phủ và các viện nghiên cứu. Baidu đã đầu tư 2 tỷ USD vào phòng thí nghiệm AI Apollo, phát triển công nghệ lái xe tự hành đã được thử nghiệm rộng rãi tại Bắc Kinh, đạt 10 triệu km thử nghiệm vào năm 2024, ngang ngửa với Waymo của Google. Các nhà cung cấp phần cứng như Huawei cũng đóng vai trò quan trọng, cung cấp chip AI Kunpeng và Ascend cho các trung tâm dữ liệu, tạo nên một chuỗi giá trị khép kín.

DeepSeek, một startup ra đời năm 2023, là ví dụ điển hình cho tham vọng AI của Trung Quốc khi phát triển các mô hình AI cạnh tranh trực tiếp với ChatGPT và Claude nhưng với chi phí thấp hơn đáng kể (mô hình R-1 có chi phí huấn luyện chỉ bằng 1/10 so với GPT-4). Mô hình này đang được JD.com sử dụng để cá nhân hóa quảng cáo, giúp tăng tỷ lệ chuyển đổi lên 15%.

Ứng dụng AI sâu rộng trong đời sống và quản lý xã hội

AI không chỉ dừng lại ở nghiên cứu và công nghiệp mà còn được ứng dụng sâu rộng trong nhiều khía cạnh của đời sống xã hội Trung Quốc:

• Hệ thống "tín dụng xã hội": Theo Bộ Công an Trung Quốc, hệ thống này đang giám sát hơn 600 triệu người, phần lớn nhờ vào các giải pháp và ứng dụng AI nhận diện khuôn mặt do các công ty như SenseTime cung cấp.
• An ninh công cộng: Camera AI tại Hàng Châu đã giúp giảm 30% tỷ lệ tội phạm từ năm 2019 đến 2024.
• Y tế: Các hệ thống AI chẩn đoán như của iFlytek hỗ trợ bác sĩ ở vùng nông thôn, đạt độ chính xác 95% trong phát hiện ung thư phổi qua chụp CT. Thiết bị đeo thông minh tích hợp AI của Huawei giúp theo dõi sức khỏe thời gian thực, giảm 25% chi phí chăm sóc dài hạn. Tại Thượng Hải, hệ thống AI của Alibaba giúp dự đoán lưu lượng bệnh nhân, giảm 40% thời gian chờ khám.
• Thành phố thông minh: Tại Hàng Châu và Thâm Quyến, hệ thống quản lý giao thông dựa trên AI giúp giảm 15% thời gian tắc nghẽn. AI cũng được dùng để quản lý năng lượng và an ninh.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng đang tích cực thúc đẩy việc giới thiệu công nghệ AI của mình ra thế giới thông qua Con đường Tơ lụa Kỹ thuật số (DSR), một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Theo Ngân hàng Thế giới, Trung Quốc đã đầu tư 50 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng số tại 60 quốc gia từ năm 2015 đến 2024.

Những thách thức không nhỏ

Tuy nhiên, theo bà Najla Al Midfa, một chuyên gia tại tổ chức Nghiên cứu và Cố vấn TRENDS (trụ sở ở Abu Dhabi, UAE), Trung Quốc cũng đối mặt với một số thách thức đáng kể trong việc triển khai chiến lược AI của mình:

• Thiếu hụt chuyên gia AI hàng đầu: Dù có lực lượng lao động công nghệ lớn, Trung Quốc vẫn thiếu các nhà nghiên cứu AI xuất sắc. Theo LinkedIn, 60% nhà nghiên cứu AI hàng đầu của Trung Quốc được đào tạo tại Mỹ hoặc châu Âu, và nhiều người không trở về nước sau khi học tập. Chương trình "Nghìn nhân tài" của chính phủ dù nỗ lực thu hút nhưng vẫn gặp khó trong việc cạnh tranh với Thung lũng Silicon.
• Phụ thuộc vào chip và phần mềm tiên tiến từ nước ngoài: Các hạn chế xuất khẩu của Mỹ, đặc biệt từ năm 2022, đã gây gián đoạn chuỗi cung ứng bán dẫn đến Trung Quốc. Xuất khẩu chip tiên tiến của Mỹ sang Trung Quốc giảm 70% từ năm 2022 đến 2024, buộc Bắc Kinh phải tăng cường đầu tư vào sản xuất chip nội địa, nhưng hiệu quả vẫn chưa thể sánh bằng.
• Đi sau trong nghiên cứu AI cơ bản: Mỹ vẫn đang dẫn đầu về nghiên cứu AI nền tảng, với các công ty như OpenAI và Google sở hữu những mô hình tiên tiến hơn. Theo tạp chí Nature, Mỹ chiếm 45% các bài báo khoa học AI chất lượng cao trong năm 2024, so với 30% của Trung Quốc.

Dù vậy, chuyên gia Najla Al Midfa nhận định rằng chiến lược AI của Trung Quốc, với các trụ cột vững chắc, đã đưa nước này trở thành một "tay đua hàng đầu" trong cuộc cạnh tranh toàn cầu. "Dù vẫn đối mặt với một số thách thức nhất định, Kế hoạch Phát triển AI thế hệ mới, cùng với lợi thế về dữ liệu và hệ sinh thái công nghệ, đang tạo nền tảng vững chắc cho tham vọng AI của Trung Quốc," bà Midfa nói thêm.