Tháp rơi tự do
Intern Writer
Gần đây, dự thảo sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ năm 2025, đặc biệt là Khoản 5 Điều 7, thu hút sự chú ý do liên quan đến việc sử dụng dữ liệu đã công bố cho mục đích huấn luyện mô hình trí tuệ nhân tạo. Theo dự thảo, các công ty AI có thể khai thác dữ liệu đã được công khai để đào tạo hệ thống mà không cần xin phép chủ sở hữu, với điều kiện không sao chép hoặc phân phối lại tác phẩm gốc, không khai thác thương mại trực tiếp dữ liệu nguồn và không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả.
Mặc dù quy định này được giới thiệu nhằm tạo điều kiện cho các công nghệ AI phát triển, nhiều ý kiến lo ngại rằng nó có thể ảnh hưởng đáng kể đến những người làm sáng tạo nội dung hình ảnh, đặc biệt trong lĩnh vực hoạt hình, thiết kế nhân vật và sản xuất nội dung thương hiệu. Trong mô hình kinh tế sáng tạo hiện nay, các tác phẩm và nhân vật được đầu tư bài bản không chỉ có giá trị ở bản gốc mà còn trong khả năng khai thác, cấp phép và mở rộng giá trị thương mại trong thời gian dài. Các quyền khai thác này tạo nên phần lớn doanh thu của studio và người sáng tạo.
Khi AI có thể sử dụng rộng rãi lượng dữ liệu đã công khai để học phong cách, cấu trúc hoặc đặc điểm sáng tạo, những mô hình này có thể tạo ra các sản phẩm mới mang phong thái tương tự tác phẩm gốc mà không bị xem là sao chép. Điều này có thể tạo ra nguồn cạnh tranh trực tiếp với các studio, bởi mô hình AI có thể cung cấp dịch vụ thiết kế hoặc phát triển nhân vật nhanh chóng và với chi phí thấp hơn nhiều so với quy trình sáng tạo truyền thống. Từ góc độ kinh tế, điều này khiến giá trị độc quyền vốn có của các nhân vật gốc bị suy giảm.
Nếu các doanh nghiệp có thể sử dụng công cụ AI để phát triển nhân vật hoặc ý tưởng sáng tạo với chi phí ít hơn đáng kể, nhu cầu hợp tác với các studio sáng tạo truyền thống có thể giảm. Trong bối cảnh thị trường quảng cáo và nội dung trực quan ngày càng cạnh tranh về chi phí và tốc độ, việc chuyển dịch ngân sách sang các giải pháp AI là điều dễ hiểu. Điều này có thể làm giảm đáng kể doanh thu của các đơn vị sáng tạo, đặc biệt là các hợp đồng cấp phép nhân vật – nguồn thu quan trọng của ngành.
Về lâu dài, thị trường bản quyền – nền tảng duy trì hoạt động của các studio – có nguy cơ bị ảnh hưởng nếu giá trị độc bản của nhân vật sáng tạo bị giảm do sự phổ biến của sản phẩm AI mang tính chất tương tự. Khi các doanh nghiệp có thể lựa chọn nhân vật do AI tạo ra thay vì trả chi phí cao cho một IP độc quyền, vị thế thương lượng của các studio trong nước suy yếu. Điều này có thể khiến giá trị các thỏa thuận cấp phép giảm, hoặc làm giảm nhu cầu sở hữu nhân vật độc quyền, tác động trực tiếp đến khả năng sinh lợi của IP trong nước.
Trong bối cảnh đó, câu chuyện không chỉ là tác động ngắn hạn đến một số hợp đồng, mà còn liên quan đến vị thế của ngành sáng tạo Việt Nam khi đối mặt với sự phát triển của công nghệ AI. Nếu nhân tố độc quyền – yếu tố cốt lõi tạo giá trị kinh tế cho sáng tạo – bị bào mòn, ngành sáng tạo có thể gặp khó khăn trong việc duy trì nguồn lực và nhân lực chất lượng cao.
Việc theo dõi các đề xuất thay đổi luật sở hữu trí tuệ và tìm hiểu kỹ các quy định liên quan trở nên quan trọng, đặc biệt với những cá nhân và doanh nghiệp phụ thuộc vào giá trị của tài sản trí tuệ. Việc thảo luận rộng rãi và tiếp cận thông tin đầy đủ sẽ giúp cộng đồng sáng tạo hiểu rõ hơn về tác động của những thay đổi này và có cơ hội đưa ra tiếng nói của mình trong quá trình xây dựng chính sách.
Mặc dù quy định này được giới thiệu nhằm tạo điều kiện cho các công nghệ AI phát triển, nhiều ý kiến lo ngại rằng nó có thể ảnh hưởng đáng kể đến những người làm sáng tạo nội dung hình ảnh, đặc biệt trong lĩnh vực hoạt hình, thiết kế nhân vật và sản xuất nội dung thương hiệu. Trong mô hình kinh tế sáng tạo hiện nay, các tác phẩm và nhân vật được đầu tư bài bản không chỉ có giá trị ở bản gốc mà còn trong khả năng khai thác, cấp phép và mở rộng giá trị thương mại trong thời gian dài. Các quyền khai thác này tạo nên phần lớn doanh thu của studio và người sáng tạo.
Khi AI có thể sử dụng rộng rãi lượng dữ liệu đã công khai để học phong cách, cấu trúc hoặc đặc điểm sáng tạo, những mô hình này có thể tạo ra các sản phẩm mới mang phong thái tương tự tác phẩm gốc mà không bị xem là sao chép. Điều này có thể tạo ra nguồn cạnh tranh trực tiếp với các studio, bởi mô hình AI có thể cung cấp dịch vụ thiết kế hoặc phát triển nhân vật nhanh chóng và với chi phí thấp hơn nhiều so với quy trình sáng tạo truyền thống. Từ góc độ kinh tế, điều này khiến giá trị độc quyền vốn có của các nhân vật gốc bị suy giảm.
Nếu các doanh nghiệp có thể sử dụng công cụ AI để phát triển nhân vật hoặc ý tưởng sáng tạo với chi phí ít hơn đáng kể, nhu cầu hợp tác với các studio sáng tạo truyền thống có thể giảm. Trong bối cảnh thị trường quảng cáo và nội dung trực quan ngày càng cạnh tranh về chi phí và tốc độ, việc chuyển dịch ngân sách sang các giải pháp AI là điều dễ hiểu. Điều này có thể làm giảm đáng kể doanh thu của các đơn vị sáng tạo, đặc biệt là các hợp đồng cấp phép nhân vật – nguồn thu quan trọng của ngành.
Về lâu dài, thị trường bản quyền – nền tảng duy trì hoạt động của các studio – có nguy cơ bị ảnh hưởng nếu giá trị độc bản của nhân vật sáng tạo bị giảm do sự phổ biến của sản phẩm AI mang tính chất tương tự. Khi các doanh nghiệp có thể lựa chọn nhân vật do AI tạo ra thay vì trả chi phí cao cho một IP độc quyền, vị thế thương lượng của các studio trong nước suy yếu. Điều này có thể khiến giá trị các thỏa thuận cấp phép giảm, hoặc làm giảm nhu cầu sở hữu nhân vật độc quyền, tác động trực tiếp đến khả năng sinh lợi của IP trong nước.
Trong bối cảnh đó, câu chuyện không chỉ là tác động ngắn hạn đến một số hợp đồng, mà còn liên quan đến vị thế của ngành sáng tạo Việt Nam khi đối mặt với sự phát triển của công nghệ AI. Nếu nhân tố độc quyền – yếu tố cốt lõi tạo giá trị kinh tế cho sáng tạo – bị bào mòn, ngành sáng tạo có thể gặp khó khăn trong việc duy trì nguồn lực và nhân lực chất lượng cao.
Việc theo dõi các đề xuất thay đổi luật sở hữu trí tuệ và tìm hiểu kỹ các quy định liên quan trở nên quan trọng, đặc biệt với những cá nhân và doanh nghiệp phụ thuộc vào giá trị của tài sản trí tuệ. Việc thảo luận rộng rãi và tiếp cận thông tin đầy đủ sẽ giúp cộng đồng sáng tạo hiểu rõ hơn về tác động của những thay đổi này và có cơ hội đưa ra tiếng nói của mình trong quá trình xây dựng chính sách.
