Thanh Phong
Editor
Xe điện đang trở nên phổ biến trên toàn thế giới. Vào năm 2024, 22% doanh số bán ô tô mới trên toàn thế giới là xe điện, so với 18% vào năm 2023. Cùng với sự phát triển của xe điện thì ngày càng có nhiều dữ liệu cho thấy những người đi xe điện cảm thấy dễ say xe hơn so với xe chạy bằng xăng/dầu truyền thống. Những chia sẻ về cảm giác say xe khi ngồi trên xe điện tràn lan trên mạng xã hội.
Thực tế, các nhà khoa học đã có những lý giải về lý do tại sao nhiều người cảm thấy say xe nhiều hơn khi đi xe điện.
"Tình trạng say xe nhiều hơn khi lái và ngồi trên xe điện có thể là do thiếu kinh nghiệm trước đó, khi não bộ không chính xác trong việc ước tính lực chuyển động vì nó dựa vào kinh nghiệm trước đó khi lái và ngồi trên các loại xe khác", William Emond, một nghiên cứu sinh tiến sĩ đang nghiên cứu về say xe tại Đại học Công nghệ Belfort-Montbéliard ở Pháp, chia sẻ với tờ The Guardian.
Mặc dù xe điện đang trở nên phổ biến hơn, nhưng xe đốt trong (xe chạy xăng hoặc dầu) vẫn chiếm ưu thế. Người lái xe có lịch sử lâu đời hơn với xe chạy bằng xăng/dầu và do đó có nhiều thời gian hơn để thích nghi với các tín hiệu cụ thể của chúng. Nếu một người đã dành phần lớn cuộc đời để lái xe động cơ đốt trong, não của họ sẽ dự đoán khả năng tăng tốc sau khi động cơ tăng tốc, một cảnh báo rằng họ sắp trải qua sự thay đổi tốc độ. Trong một chiếc xe chạy bằng pin, động cơ điện không phát ra những tiếng ồn như vậy.
Ngoài sự không quen thuộc nói chung, có nghiên cứu đã tìm thấy mối liên hệ giữa các đặc điểm cụ thể của xe điện và hiện tượng say xe. Một nghiên cứu năm 2024 đã kết luận rằng có mối tương quan mạnh mẽ giữa mức độ say xe và độ rung của ghế ngồi trên xe điện, trong khi một nghiên cứu năm 2020 phát hiện ra rằng việc không có tiếng động cơ trong xe điện có thể là một yếu tố chính góp phần làm tăng cảm giác say xe.
“Nếu chúng ta đã quen với việc di chuyển bằng xe không phải xe điện, chúng ta đã quen với việc hiểu chuyển động của xe dựa trên các tín hiệu như vòng tua máy, độ rung của động cơ, mô-men xoắn, v.v. Tuy nhiên, việc di chuyển bằng xe điện lần đầu tiên là một môi trường chuyển động mới đối với não bộ, cần phải thích nghi”, William Emond giải thích.
Ngoài ra, hệ thống phanh tái tạo – nhất là khi sử dụng chế độ "một bàn đạp" – khiến xe giảm tốc ngay khi nhấc chân khỏi ga. Dù quá trình này giúp tiết kiệm năng lượng và hạn chế dùng phanh cơ học, nhưng lại tạo cảm giác giảm tốc kéo dài và bất ngờ, một yếu tố khiến dễ say xe hơn.
Một nghiên cứu năm 2024 cho thấy tính năng phanh tái tạo đóng vai trò là một trong những tác nhân chính gây say xe ở xe điện. Các tác giả của nghiên cứu đã viết: “Kết quả của chúng tôi xác nhận rằng mức độ phanh tái tạo cao hơn có thể gây ra hiện tượng say xe”.
Say xe được cho là do sự không khớp giữa các tín hiệu cảm giác khác nhau mà não nhận được cùng lúc về chuyển động của cơ thể. Cụ thể, tình trạng này xảy ra khi tai trong, cơ quan giúp kiểm soát sự cân bằng, mắt và cơ thể gửi thông tin mâu thuẫn đến não.
"Hiểu biết tốt hơn về chuyển động của bản thân cho phép chúng ta dự đoán các lực chuyển động, điều này rất quan trọng đối với say xe. Tuy nhiên, khi các lực chuyển động được não ước tính hoặc dự đoán khác với những gì thực sự trải nghiệm, thì não sẽ diễn giải 'sự không khớp thần kinh' này là một tình huống xung đột", William Emond cho biết. "Nếu xung đột này kéo dài theo thời gian, nó có thể vượt quá ngưỡng kích hoạt các phản ứng tự chủ của cơ thể như các triệu chứng rõ ràng của say xe".
Có thể dự đoán chuyển động của một chiếc xe dường như là một phần không thể thiếu trong trải nghiệm say xe, đó là lý do tại sao những người lái xe ô tô thường không bị say xe như người ngồi trên xe. Lý do bởi người lái biết điều gì sắp xảy ra.
Sự tương tác giữa dự đoán chuyển động và chuyển động thực tế trải nghiệm có thể là lý do tại sao xe điện có liên quan đến tình trạng say xe tồi tệ hơn, vì những chiếc xe này cung cấp ít manh mối hơn về các chuyển động sắp tới.
“Khi khám phá một môi trường chuyển động mới, não cần phải quen dần vì không có kiến thức về kinh nghiệm trước đó trong bối cảnh như vậy. Ví dụ, đây là lý do tại sao hầu như mọi người đều bị ốm trong môi trường không trọng lực”, Emond nói.
Khi quyền sở hữu xe điện tiếp tục tăng, một số nhà nghiên cứu đã tìm ra giải pháp cho loại buồn nôn cụ thể của ô tô. Một số bài báo nghiên cứu đã gợi ý rằng say tàu xe ở xe điện tự hành có thể được điều trị bằng cách sử dụng các tín hiệu thị giác, chẳng hạn như màn hình tương tác và ánh sáng xung quanh, hoặc các tín hiệu rung động để não của hành khách có thể dự đoán những thay đổi về chuyển động, làm giảm cảm giác lắc lư ở phía sau xe taxi điện.
Thực tế, các nhà khoa học đã có những lý giải về lý do tại sao nhiều người cảm thấy say xe nhiều hơn khi đi xe điện.
"Tình trạng say xe nhiều hơn khi lái và ngồi trên xe điện có thể là do thiếu kinh nghiệm trước đó, khi não bộ không chính xác trong việc ước tính lực chuyển động vì nó dựa vào kinh nghiệm trước đó khi lái và ngồi trên các loại xe khác", William Emond, một nghiên cứu sinh tiến sĩ đang nghiên cứu về say xe tại Đại học Công nghệ Belfort-Montbéliard ở Pháp, chia sẻ với tờ The Guardian.
Mặc dù xe điện đang trở nên phổ biến hơn, nhưng xe đốt trong (xe chạy xăng hoặc dầu) vẫn chiếm ưu thế. Người lái xe có lịch sử lâu đời hơn với xe chạy bằng xăng/dầu và do đó có nhiều thời gian hơn để thích nghi với các tín hiệu cụ thể của chúng. Nếu một người đã dành phần lớn cuộc đời để lái xe động cơ đốt trong, não của họ sẽ dự đoán khả năng tăng tốc sau khi động cơ tăng tốc, một cảnh báo rằng họ sắp trải qua sự thay đổi tốc độ. Trong một chiếc xe chạy bằng pin, động cơ điện không phát ra những tiếng ồn như vậy.
Ngoài sự không quen thuộc nói chung, có nghiên cứu đã tìm thấy mối liên hệ giữa các đặc điểm cụ thể của xe điện và hiện tượng say xe. Một nghiên cứu năm 2024 đã kết luận rằng có mối tương quan mạnh mẽ giữa mức độ say xe và độ rung của ghế ngồi trên xe điện, trong khi một nghiên cứu năm 2020 phát hiện ra rằng việc không có tiếng động cơ trong xe điện có thể là một yếu tố chính góp phần làm tăng cảm giác say xe.
“Nếu chúng ta đã quen với việc di chuyển bằng xe không phải xe điện, chúng ta đã quen với việc hiểu chuyển động của xe dựa trên các tín hiệu như vòng tua máy, độ rung của động cơ, mô-men xoắn, v.v. Tuy nhiên, việc di chuyển bằng xe điện lần đầu tiên là một môi trường chuyển động mới đối với não bộ, cần phải thích nghi”, William Emond giải thích.
Ngoài ra, hệ thống phanh tái tạo – nhất là khi sử dụng chế độ "một bàn đạp" – khiến xe giảm tốc ngay khi nhấc chân khỏi ga. Dù quá trình này giúp tiết kiệm năng lượng và hạn chế dùng phanh cơ học, nhưng lại tạo cảm giác giảm tốc kéo dài và bất ngờ, một yếu tố khiến dễ say xe hơn.
Một nghiên cứu năm 2024 cho thấy tính năng phanh tái tạo đóng vai trò là một trong những tác nhân chính gây say xe ở xe điện. Các tác giả của nghiên cứu đã viết: “Kết quả của chúng tôi xác nhận rằng mức độ phanh tái tạo cao hơn có thể gây ra hiện tượng say xe”.
Say xe được cho là do sự không khớp giữa các tín hiệu cảm giác khác nhau mà não nhận được cùng lúc về chuyển động của cơ thể. Cụ thể, tình trạng này xảy ra khi tai trong, cơ quan giúp kiểm soát sự cân bằng, mắt và cơ thể gửi thông tin mâu thuẫn đến não.
"Hiểu biết tốt hơn về chuyển động của bản thân cho phép chúng ta dự đoán các lực chuyển động, điều này rất quan trọng đối với say xe. Tuy nhiên, khi các lực chuyển động được não ước tính hoặc dự đoán khác với những gì thực sự trải nghiệm, thì não sẽ diễn giải 'sự không khớp thần kinh' này là một tình huống xung đột", William Emond cho biết. "Nếu xung đột này kéo dài theo thời gian, nó có thể vượt quá ngưỡng kích hoạt các phản ứng tự chủ của cơ thể như các triệu chứng rõ ràng của say xe".
Có thể dự đoán chuyển động của một chiếc xe dường như là một phần không thể thiếu trong trải nghiệm say xe, đó là lý do tại sao những người lái xe ô tô thường không bị say xe như người ngồi trên xe. Lý do bởi người lái biết điều gì sắp xảy ra.
Sự tương tác giữa dự đoán chuyển động và chuyển động thực tế trải nghiệm có thể là lý do tại sao xe điện có liên quan đến tình trạng say xe tồi tệ hơn, vì những chiếc xe này cung cấp ít manh mối hơn về các chuyển động sắp tới.
“Khi khám phá một môi trường chuyển động mới, não cần phải quen dần vì không có kiến thức về kinh nghiệm trước đó trong bối cảnh như vậy. Ví dụ, đây là lý do tại sao hầu như mọi người đều bị ốm trong môi trường không trọng lực”, Emond nói.
Khi quyền sở hữu xe điện tiếp tục tăng, một số nhà nghiên cứu đã tìm ra giải pháp cho loại buồn nôn cụ thể của ô tô. Một số bài báo nghiên cứu đã gợi ý rằng say tàu xe ở xe điện tự hành có thể được điều trị bằng cách sử dụng các tín hiệu thị giác, chẳng hạn như màn hình tương tác và ánh sáng xung quanh, hoặc các tín hiệu rung động để não của hành khách có thể dự đoán những thay đổi về chuyển động, làm giảm cảm giác lắc lư ở phía sau xe taxi điện.
