Ngày 8/5/2025, Giám đốc điều hành OpenAI Sam Altman đã cùng Tổng thống Donald Trump và các lãnh đạo cấp cao từ SoftBank và Oracle tham dự một buổi họp báo công bố dự án đầu tư trị giá 500 tỷ đô la tại Hoa Kỳ, với kế hoạch xây dựng một trung tâm dữ liệu khổng lồ mang tên "Stargate". Dù trung tâm đầu tiên tại Abilene, Texas vẫn đang trong quá trình triển khai, OpenAI tiếp tục giới thiệu một sáng kiến mang tham vọng toàn cầu mới vào ngày 7/5, gọi là “OpenAI dành cho các quốc gia”, nhằm thiết lập hạ tầng AI trải rộng trên toàn thế giới.
Điểm đáng chú ý trong chương trình này là khái niệm “AI dân chủ” mà OpenAI chủ trương. Theo công bố, AI dân chủ là hệ thống trí tuệ nhân tạo được thiết kế để bảo vệ và phản ánh các giá trị dân chủ lâu đời. Trong tầm nhìn của OpenAI, điều này bao gồm việc đảm bảo quyền tự do cá nhân trong cách con người sử dụng AI, ngăn chặn sự lạm dụng AI để kiểm soát xã hội, cũng như thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trên thị trường toàn cầu. Đây không chỉ là một khẩu hiệu đạo đức, mà còn là cách để OpenAI phân biệt mình với các đối thủ như Trung Quốc – nơi AI thường gắn liền với giám sát và kiểm soát xã hội. OpenAI tuyên bố rằng làm việc sát cánh với chính phủ Hoa Kỳ là phương án tối ưu để đảm bảo AI phát triển theo hướng dân chủ.
Những bước đi cụ thể bao gồm việc xây dựng các trung tâm dữ liệu ngoài lãnh thổ Mỹ, bản địa hóa ChatGPT để phù hợp với đặc điểm ngôn ngữ và văn hóa từng quốc gia, nâng cao tính an toàn của hệ thống, và thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia kết hợp giữa OpenAI và các đối tác địa phương. Đây là cách tiếp cận kép: vừa thúc đẩy sự hiện diện công nghệ, vừa khuyến khích các quốc gia gắn kết lâu dài với hệ sinh thái AI do OpenAI kiểm soát.
Động thái của OpenAI diễn ra đồng thời với chiến lược “chiến thắng trong cuộc đua AI bằng mọi giá” của chính quyền Trump, phản ánh nhận thức ngày càng rõ ràng của Washington rằng AI và công nghệ lượng tử sẽ là nền tảng cho vị thế siêu cường toàn cầu trong tương lai. Chính quyền Mỹ cũng đang tìm cách đối phó với bước tiến nhanh chóng của Trung Quốc trong lĩnh vực AI, tiêu biểu là sự ra mắt của mô hình DeepSeek R1 vào tháng 1/2025 – một đối thủ được đánh giá có khả năng suy luận tương đương với các mô hình hàng đầu của Mỹ. Không chỉ DeepSeek, các mô hình mã nguồn mở khác như Qwen của Alibaba cũng đang lan rộng nhờ chiến lược cởi mở, trái ngược với mô hình đóng của các công ty Mỹ như OpenAI, Google và Anthropic.
Trong bối cảnh đó, AI dân chủ không chỉ là một cam kết giá trị mà còn là một công cụ chiến lược. Pierre-Karl Langlet, đồng sáng lập Pleias Lab tại Paris, nhận định rằng OpenAI đang tìm cách đẩy mạnh “sức mạnh mềm” thông qua việc phát hành mô hình mã nguồn mở của riêng mình trong mùa hè này, một phản ứng chiến lược để đối đầu với làn sóng mã nguồn mở từ Trung Quốc. Đây là cách tiếp cận quen thuộc từng được Amazon Web Services, Microsoft Azure và Google Cloud sử dụng: cung cấp quyền truy cập miễn phí ban đầu để xây dựng sự phụ thuộc và tạo dựng một hệ sinh thái khép kín.
Tuy nhiên, phía sau lý tưởng “AI dân chủ” là một chiến lược địa chính trị sắc bén. OpenAI không giấu giếm tham vọng trở thành một trụ cột trong “ngoại giao AI” của Hoa Kỳ – nơi công nghệ được dùng như đòn bẩy để mở rộng ảnh hưởng. Việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng AI ở nước ngoài không chỉ nhằm hỗ trợ kỹ thuật mà còn có thể gắn liền với những ràng buộc chính sách và ảnh hưởng đến chủ quyền công nghệ của các nước tiếp nhận. Nếu OpenAI trở thành kênh duy nhất để các quốc gia tiếp cận công nghệ AI tiên tiến và GPU mạnh mẽ – trong bối cảnh các lệnh kiểm soát xuất khẩu từ Mỹ đang ngày càng gắt gao – thì sự phụ thuộc sẽ càng rõ rệt. Dù có thể nới lỏng một số hạn chế để “xoa dịu” các đối tác như Ấn Độ hay Israel, mục tiêu cuối cùng vẫn là thiết lập trật tự công nghệ toàn cầu dưới sự dẫn dắt của Mỹ.
Langley, một nhà nghiên cứu chiến lược, chỉ ra rằng phía sau Stargate có thể là tham vọng phát triển AGI – trí tuệ nhân tạo tổng quát – thứ được xem là “vũ khí quyết định” trong kỷ nguyên mới. Tuy nhiên, thay vì chỉ đổ tiền vào ứng dụng như hiện nay, OpenAI có thể sẽ dùng các trung tâm R&D toàn cầu để truy tìm, đầu tư hoặc thậm chí thâu tóm những công ty có khả năng đột phá về công nghệ lõi. Mô hình này tương tự cách các gã khổng lồ công nghệ Mỹ từng mở rộng qua làn sóng đầu tư mạo hiểm có chủ đích.
Tóm lại, “AI dân chủ” trong định nghĩa của OpenAI vừa là cam kết chính trị, vừa là chiến lược mở rộng thị trường và quyền lực mềm. Mỗi trung tâm dữ liệu hay dự án địa phương là một mắt xích trong mạng lưới ảnh hưởng đang dần hình thành, nơi ranh giới giữa lý tưởng công nghệ và lợi ích địa chính trị trở nên khó phân biệt.
Điểm đáng chú ý trong chương trình này là khái niệm “AI dân chủ” mà OpenAI chủ trương. Theo công bố, AI dân chủ là hệ thống trí tuệ nhân tạo được thiết kế để bảo vệ và phản ánh các giá trị dân chủ lâu đời. Trong tầm nhìn của OpenAI, điều này bao gồm việc đảm bảo quyền tự do cá nhân trong cách con người sử dụng AI, ngăn chặn sự lạm dụng AI để kiểm soát xã hội, cũng như thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trên thị trường toàn cầu. Đây không chỉ là một khẩu hiệu đạo đức, mà còn là cách để OpenAI phân biệt mình với các đối thủ như Trung Quốc – nơi AI thường gắn liền với giám sát và kiểm soát xã hội. OpenAI tuyên bố rằng làm việc sát cánh với chính phủ Hoa Kỳ là phương án tối ưu để đảm bảo AI phát triển theo hướng dân chủ.
Những bước đi cụ thể bao gồm việc xây dựng các trung tâm dữ liệu ngoài lãnh thổ Mỹ, bản địa hóa ChatGPT để phù hợp với đặc điểm ngôn ngữ và văn hóa từng quốc gia, nâng cao tính an toàn của hệ thống, và thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia kết hợp giữa OpenAI và các đối tác địa phương. Đây là cách tiếp cận kép: vừa thúc đẩy sự hiện diện công nghệ, vừa khuyến khích các quốc gia gắn kết lâu dài với hệ sinh thái AI do OpenAI kiểm soát.
Động thái của OpenAI diễn ra đồng thời với chiến lược “chiến thắng trong cuộc đua AI bằng mọi giá” của chính quyền Trump, phản ánh nhận thức ngày càng rõ ràng của Washington rằng AI và công nghệ lượng tử sẽ là nền tảng cho vị thế siêu cường toàn cầu trong tương lai. Chính quyền Mỹ cũng đang tìm cách đối phó với bước tiến nhanh chóng của Trung Quốc trong lĩnh vực AI, tiêu biểu là sự ra mắt của mô hình DeepSeek R1 vào tháng 1/2025 – một đối thủ được đánh giá có khả năng suy luận tương đương với các mô hình hàng đầu của Mỹ. Không chỉ DeepSeek, các mô hình mã nguồn mở khác như Qwen của Alibaba cũng đang lan rộng nhờ chiến lược cởi mở, trái ngược với mô hình đóng của các công ty Mỹ như OpenAI, Google và Anthropic.
Trong bối cảnh đó, AI dân chủ không chỉ là một cam kết giá trị mà còn là một công cụ chiến lược. Pierre-Karl Langlet, đồng sáng lập Pleias Lab tại Paris, nhận định rằng OpenAI đang tìm cách đẩy mạnh “sức mạnh mềm” thông qua việc phát hành mô hình mã nguồn mở của riêng mình trong mùa hè này, một phản ứng chiến lược để đối đầu với làn sóng mã nguồn mở từ Trung Quốc. Đây là cách tiếp cận quen thuộc từng được Amazon Web Services, Microsoft Azure và Google Cloud sử dụng: cung cấp quyền truy cập miễn phí ban đầu để xây dựng sự phụ thuộc và tạo dựng một hệ sinh thái khép kín.
Tuy nhiên, phía sau lý tưởng “AI dân chủ” là một chiến lược địa chính trị sắc bén. OpenAI không giấu giếm tham vọng trở thành một trụ cột trong “ngoại giao AI” của Hoa Kỳ – nơi công nghệ được dùng như đòn bẩy để mở rộng ảnh hưởng. Việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng AI ở nước ngoài không chỉ nhằm hỗ trợ kỹ thuật mà còn có thể gắn liền với những ràng buộc chính sách và ảnh hưởng đến chủ quyền công nghệ của các nước tiếp nhận. Nếu OpenAI trở thành kênh duy nhất để các quốc gia tiếp cận công nghệ AI tiên tiến và GPU mạnh mẽ – trong bối cảnh các lệnh kiểm soát xuất khẩu từ Mỹ đang ngày càng gắt gao – thì sự phụ thuộc sẽ càng rõ rệt. Dù có thể nới lỏng một số hạn chế để “xoa dịu” các đối tác như Ấn Độ hay Israel, mục tiêu cuối cùng vẫn là thiết lập trật tự công nghệ toàn cầu dưới sự dẫn dắt của Mỹ.
Langley, một nhà nghiên cứu chiến lược, chỉ ra rằng phía sau Stargate có thể là tham vọng phát triển AGI – trí tuệ nhân tạo tổng quát – thứ được xem là “vũ khí quyết định” trong kỷ nguyên mới. Tuy nhiên, thay vì chỉ đổ tiền vào ứng dụng như hiện nay, OpenAI có thể sẽ dùng các trung tâm R&D toàn cầu để truy tìm, đầu tư hoặc thậm chí thâu tóm những công ty có khả năng đột phá về công nghệ lõi. Mô hình này tương tự cách các gã khổng lồ công nghệ Mỹ từng mở rộng qua làn sóng đầu tư mạo hiểm có chủ đích.
Tóm lại, “AI dân chủ” trong định nghĩa của OpenAI vừa là cam kết chính trị, vừa là chiến lược mở rộng thị trường và quyền lực mềm. Mỗi trung tâm dữ liệu hay dự án địa phương là một mắt xích trong mạng lưới ảnh hưởng đang dần hình thành, nơi ranh giới giữa lý tưởng công nghệ và lợi ích địa chính trị trở nên khó phân biệt.
